Wat doet een opbouwwerker nu eigenlijk?

Wat doe jij nu eigenlijk voor werk? Stel deze vraag aan een opbouwwerker en je hebt kans dat het zweet ‘m uitbreekt. Het valt namelijk helemaal niet mee om die vraag in een paar zinnen te beantwoorden. Die moeilijkheid zou te maken kunnen hebben met de voortdurende veranderingen van het vak onder invloed van maatschappelijke ontwikkelingen en beleid. Dat neemt niet weg dat er wel degelijk een kern te ontdekken valt, DNA dat alle opbouwwerkers delen.

Jo Boer: de opbouwwerker is ‘enabler’, een mogelijk-maker.

Eerst een terugblik

In 1968 deed Jo Boer in haar handboek een poging het opbouwwerk te vangen. Ze was daarvoor geïnspireerd door het Amerikaanse Community Organizing.

Beroepsprofiel opbouwwerk

In 1987 verscheen het eerste beroepsprofiel van het opbouwwerk met een omschrijving van het doel van opbouwwerk: ‘het verlenen van diensten aan groepen uit de bevolking, die zich inzetten om de kwaliteit van hun woon-, leef-, en werksituaties te behouden of te verbeteren.’

Er volgden verschillende herschrijvingen van dit doel. Het meest recente profiel is gemaakt in 2010. Na het uitroepen van de participatiesamenleving is overheidsbeleid, en een deel van het werk, gericht op het activeren van burgers om betrokkenheid en zelfwerkzaamheid te stimuleren. Het ondersteunen van actieve burgers werd belangrijk, ook om geld te besparen. De maatschappijkritische kant van het werk raakt dan op de achtergrond.

Versnippering van het opbouwwerk

Mede door bezuinigingen in de jaren 90 is het opbouwwerk versnippert en na 2000 verdween de infrastructuur van het opbouwwerk. Vanuit verschillende organisaties zoals gemeenten, welzijnsorganisaties, zorgorganisaties, sociaal wijkteams en woningcorporaties wordt onder verschillende namen; buurtwerkers, participatiemedewerkers, community builders, dorpsondersteuners, sociaal makelaar, gewerkt aan opbouwwerk.

Opbouwwerk anno nu

We lijken terug te bewegen naar de definitie van Jo Boer. Het versterken van de gemeenschap omwille van de gemeenschap, zonder bijbehorende bezuiniging of extra agenda. Die ontwikkeling is het meest zichtbaar in de focus op de sociale basis: het begrip van beleidsmakers dat er iets in de samenleving moet gebeuren en dat informele, ongeorganiseerde verbanden daarin van belang zijn.

Het antwoord op; wat doet een opbouwwerker nu eigenlijk?

Het gaat om het versterken van gemeenschappen van binnenuit. Mensen ondersteunen om zélf invloed uit te oefenen op hun leefomgeving. Of het nu gaat over de fysieke of sociale inrichting van de buurt. Maar wat doen opbouwwerkers om dit te bereiken? Dit lezen we in praktijkverhalen van opbouwwerkers.

Opbouwwerkers luisteren naar bewoners

Opbouwwerkers vragen bewoners (ook kinderen) wat ze vinden van hun buurt of straat. Soms volgt er dan eerst geklaag, zoals in dit verhaal van Mieke, want het kan even duren voordat mensen ervaren dat ze zelf invloed kunnen uitoefenen. Opbouwwerkers houden daarom oog voor positieve kwaliteiten en (nog onbekende) talenten. Ze vragen waar bewoners warm van lopen en volgen de energie die daarbij ontstaat. Zo bouwen ze een band op.

Opbouwwerkers brengen mensen bij elkaar

Opbouwwerkers organiseren ontmoeting tussen mensen omdat niet iedereen gemakkelijk een gesprek aangaat met een onbekende. Alledaagse kleine interacties zijn belangrijk om samengevoel aan te wakkeren. In dit verhaal helpt hond Ilja mensen over de drempel. En in Den Haag was een legpuzzel de manier om het eerste contact te leggen.

Opbouwwerkers helpen mensen invloed uit te oefenen

Opbouwwerkers helpen, waar nodig, plannen te realiseren. Arzu doet dat door bewoners te helpen bij de aanvraag van wijkbudgeten. Said hielp de powervaders bij het krijgen van een bus, zodat ze meer buurtgenoten konden helpen. Opbouwwerkers nemen de tijd om plannen te laten groeien.

Sacha helpt mensen ‘bij het verwerven van vaardigheden om voor zichzelf op te komen’. Ze wees een moeder de weg binnen gemeente. Met als resultaat dat de schommel in de buurtspeeltuin terugkwam voor haar dochter met een beperking.

Opbouwwerkers zoeken naar gemeenschappelijk belang

Een opbouwwerker brengt mensen bij elkaar met een gedeelde ambitie, belang, wens of nood. Het realiseren van gewenste veranderingen gaat vaak door samenwerking met de juiste (buurt)partijen. Opbouwwerkers zoeken daarom ook naar een gemeenschappelijk belang tussen buurtorganisaties als basis om op samen te werken. Soms is strijd onvermijdelijk voordat een samenwerking van de grond kan komen.

Opbouwwerkers bemiddelen

Belangen kunnen botsen en dat kan voor conflict zorgen. Opbouwwerkers kunnen dan bemiddelen. Anja doet dat met het hulpmiddel: de ijsberg-duik. Ze vraagt betrokkenen eerst of ze bereid zijn om zich in te zetten voor een oplossing waar iedereen zich in kan vinden. Daarna vraagt ze hen een duik in het diepe te nemen, en op zoek gaan naar gemeenschappelijke waarden die zich onder de oppervlakte bevinden.

Opbouwwerkers maken ruimte voor verschillende stemmen

Ze parkeren eigen voorkeuren/ideeën en motiveren mensen er zelf iets van te maken met elkaar. Yasemin doet dat door cultuursensitief te werken. Opbouwwerker Sylvia trainde zich in democratisch dialoog, zodat ze gespreksleiding kon bieden aan een aantal bewoners die plannen maakten om het buurthuis te beheren.

Opbouwwerkers werken aan agendasetting

Reynuck organiseerde samen met bewoners aandacht voor slechte staat van woningen. Ze hielp hen om actie te organiseren, en daarbij de woningcorporatie en de wethouder te betrekken. Met als resultaat dat de buurt weer op de agenda staat. En Afsaneh vraagt met de voedselkast aandacht voor een probleem dat liever onzichtbaar blijft.

Deze verhalen laten zien dat het, ondanks alle veranderingen in beleid en maatschappelijke beweging, lukt om een unieke toegevoegde waarde te vinden. Exclusief bezig zijn met samenlevingsopbouw zonder daarbij andermans agenda te volgen, zorgt voor veerkrachtige gemeenschappen.

Dit artikel is eerder gepubliceerd op 26 juni 2023.