Right to Challenge: stand van zaken

Burgers zoeken ruimte om zelf actief vorm te geven aan de inrichting van hun eigen leefomgeving. Steeds vaker is te zien dat zij daarbij taken die door de gemeente worden of werden uitgevoerd, geheel of gedeeltelijk overnemen. Deze taken variëren van groot tot klein: denk aan het leveren van zorg in de wijk, het begeleiden van buurtbewoners met een afstand tot de arbeidsmarkt, tot aan het onderhoud van een wijkplantsoen, of het beheer van een speeltuin in de buurt.

Tegelijkertijd zoeken lokale overheden mee naar vormen en manieren om dit soort initiatieven te ondersteunen, stimuleren en faciliteren. Uitdaging daarbij is dat het initiatief van bewoners zelf blijft en niet door de overheid wordt overgenomen, of smoort in de bureaucratie. Er zit een zekere spanning tussen datgene wat bewoners willen en de regels en procedures die een gemeente in acht moet nemen.

Onlangs heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, in samenwerking met de Vereniging van Nederlandse gemeenten, een rapport uitgebracht over de actuele stand van zaken van het fenomeen Right to Challenge. Het rapport geeft inzicht in de recht op overname in Nederlandse gemeenten over de eerste helft van 2018.

Foto: Michel Coumans (Flickr Creative Commons)

Dit onderzoek vloeit voort uit de constatering van het ministerie van BZK en de VNG dat verschillende Nederlandse gemeenten al enkele jaren experimenteren met het bevorderen van bewonersbetrokkenheid in de vorm van Right to Challenge en recht op overname. Toch is er (nog) geen actueel landelijk overzicht van de ontwikkelingen op dit terrein. Deze inventarisatie brengt in kaart wat de huidige stand van zaken is met betrekking tot deze twee thema’s.

Uit deze eerste verkenning maken de schrijvers het volgende op:

1. Het Right to Challenge staat in veel gemeenten in de startblokken en is volop in ontwikkeling.
2. Het recht op overname komt nog nauwelijks voor bij de ondervraagde gemeenten.
3. Een klein deel van de gemeenten heeft concrete afspraken gemaakt over het Right to Challenge. Een veel groter deel heeft plannen in ontwikkeling of heeft de intentie uitgesproken om plannen in de komende jaren te gaan ontwikkelen.
4. Inwoners en lokale bewonersorganisaties hebben de lokale overheid relatief weinig gechallenged (29 keer).
5. Vrijwel alle challenges zijn kleinschalige bewonersinitiatieven die zich geografisch gezien richten op wijken, buurten of specifieke kleinere gebiedsdelen daarbinnen.
6. De meeste challenges doen zich voor op het onderwerp beheer/onderhoud van bijvoorbeeld sportvelden of buurthuizen. Het aantal challenges op het terrein van de Wmo 2015 is relatief beperkt.
7. Het algemeen beeld is dat challenges lokaal een verschillende invulling krijgen. Er is niet een leidend model of een standaard werkwijze om challenges vorm te geven.
8. De belangrijkste obstakels waar bewoners tegenaan lopen zijn gerelateerd aan wettelijke vereisten en juridische aspecten, zoals belastingtechnische kwesties, aansprakelijkheidsvraagstukken, subsidieregels en aanbestedingsvormen.
9. Initiatiefnemers en ambtenaren lopen in mindere mate aan tegen obstakels in relatie tot de continuïteit van challenges en de interne gemeentelijke organisatie.

Het ministerie heeft de intentie deze kaart de komende jaren steeds te actualiseren naar de nieuwe stand bij gemeenten en tweemaal per jaar een update te publiceren via de website van Lokale Democratie.