Politiseren van je burgerinitiatief is een noodzaak

We zijn een land van polderaars. Uit noodzaak, niet zozeer uit principe. Het brengt ons land relatieve rust en stabiliteit, wereldwijd een schaars artikel. Toch lijken veel zaken in de samenleving aan het schuiven. Burgers eisen meer dan ooit een plek op aan de tafel waar de besluiten vallen. Ook al vindt de een eens per vier jaar naar de stembus gaan ruim voldoende invloed, toch is er een groeiende groep die daar geen genoegen meer mee neemt. Is het eind van Nederland polderland daarmee in zicht?

Een overheid op afstand

Zolang de straten worden geveegd, het vuilnis wordt opgehaald en het licht blijft branden, is democratie een mooi concept dat geen onderhoud behoeft. Maar in de afgelopen decennia heeft de overheid meer afstand tot de samenleving genomen. Het maatschappelijk middenveld kreunde en bezweek soms onder aanhoudende bezuinigingen. Het bedrijfsleven nam taken over die tot een verdienmodel konden leiden. Wat overbleef zocht haar weg tussen markt en zelf doen.

Zo kon de politie steeds meer opdraaien voor psychische noodhulp en ‘opvang’ regelen in haar cellen van bewaring. Burgers gingen zelf zorg- en andere maatschappelijk taken organiseren. Een bloeiend maar vaak zwak gecoördineerd veld van bewoners-/burgerinitiatieven kwam op gang. Stoeptegels werden gelicht om in de versteende stad, iets van kleur en groen te krijgen. Samen energie opwekken, de natuur schoonhouden, het buurtpark beheren, leefstraten inrichten, talencursussen aan nieuwkomers geven.

Gaan de initiatieven over het systeem zelf of had de markt het ook kunnen doen, dan komen de weerstanden

Zolang de initiatieven de markt niet ‘verstoren’, dan wel het overheidssysteem in de weg zitten, mag veel. Zelfs potjes subsidie kunnen dan worden aangesproken. Gaan de initiatieven over het systeem zelf (economie, regelgeving) of had de markt het ook kunnen doen (maar het om haar moverende redenen niet deed), dan komen de weerstanden.

Verwondering over burgerkracht

Met verwondering kijken veel Nederlanders naar de grote initiatieven in de ruimtelijke sfeer die zich in Berlijn in de afgelopen jaren een vaste plek hebben verworven. Initiatieven als Holzmarkt, Ex-Rotaprint, Prinzessinnengarten kunnen de aanvragen voor presentaties en rondleidingen niet meer aan. Ook de magie van het voormalig vliegveld Tempelhof, nu stedelijke ‘speelplaats’, doet veel bezoekers versteld staan.

Hoe komt het dat deze projecten, toch van enorme omvang, zich voor een lange periode of zelfs permanent, weten te vestigen? Is het stadsbestuur van Berlijn dan zo meegaand en on-bureaucratisch is? Nee, allerminst. Nergens is de bureaucratie zo hardnekkig en gebrekkig georganiseerd als in Berlijn. Hoe hebben deze aansprekende projecten het dan toch gered?

Strijdbaar polderen

Genoemde initiatieven blijken na bestudering toch een aantal zaken gemeenschappelijk te hebben. De meest opmerkelijke punten:

1. Houd vol! Al moet het jaren duren, zorg dat je de langste adem hebt. Soms houden initiatiefnemers/buurtbewoners het meerdere decennia vol om hun idealen te verwezenlijken. Volhouden dus.
2. Werk voor de gemeenschap, dan win je de gemeenschap ook voor je zaak. Al deze initiatieven hebben een open houding naar de omgeving. De buurt profiteert mee van de initiatieven. En dat helpt voor het noodzakelijk draagvlak en verkleint de kans dat politiek en bestuur het project nog kan stoppen.
3. Verbind je met de omgeving, met de buurtbewoners, laat het project ook hen verder helpen. Je verbinden met bestaande structuren in de buurt helpt de projecten voet aan de grond te krijgen. Soms brengen de initiatieven zelf nieuwe structuren aan.
4. Zorg voor (beperkte) verdiensten voor jezelf als initiatiefnemers, anders haal je het volgende jaar niet. Maatschappelijke initiatieven kunnen niet zonder geld, zeker niet als je het lang wil volhouden. Het gaat niet om geld maken, maar er moet wel iets binnenkomen om een klein kernteam overeind te houden.
5. Idealen zijn op de lange termijn onverslaanbaar door platte belangen, al lijkt het vaak niet zo. Nederlanders zijn praktisch ingesteld en ruilen principes al snel in voor praktische tegenwerpingen: zo werkt het nu eenmaal. Zo werkt het niet, betekent in Berlijn: blijf bij je principe.
6. Houd koers: laat je oren niet hangen naar elk commentaar, volg je hart, passie en intuïtie. Hoe goed het initiatief ook is, er zijn altijd mensen die je enthousiasme niet delen. Luister goed naar signalen, maar toets ze aan je eigen uitgangspunten. Veel kritiek komt voort uit jaloezie of betweterigheid. Weet echter wel wanneer je een signaal serieus moet nemen.
7. Vergeet de publiciteit niet om je zaak te bepleiten, maar doe het met mate. Projecten kunnen goed gedijen in stilte. Zonder bekendheid, ontstaat er geen draagvlak. Het is zoeken naar een goede balans. En wat ze in Berlijn goed en professioneel doen, is communiceren en de publiciteit bedienen.
8. Maak als het moet je zaak politiek, alleen daar worden de bakens verzet. Nederlandse burgers kiezen voor overleg. En als je over de overheid spreekt wordt die vertegenwoordigd door haar ambtenaren. Maar die hebben beperkte bevoegdheden en vaak nog over een te smal terrein. Op het inschakelen van de politiek staat altijd een sanctie, zelden waarderen ambtenaren zo’n stap. Toch maar doen.

In Berlijn is alles al snel politiek en wordt het spel vaak hard gespeeld. Nederland is geen Berlijn en haar kopiëren zal in de Nederlandse context ook niet effectief zijn. Toch moeten Nederlandse initiatiefnemers er aan wennen dat het politiek maken - ‘thematiseren’ heet het in vertaald Duits - gewoon een democratische vorm is van machtsvorming. En een burgerrecht.

Er is nog een weg te gaan om van consument van overheidsdiensten te komen tot een gelijkwaardig gesprekspartner en mede-vormgever van de samenleving. Maar zonder die overstap zullen de meeste burgerinitiatieven niet ver komen.

Dit is een ingekorte weergave van het artikel dat Paul de Bruijn ook op zijn site publiceerde.