Zoveel burgers, zoveel meningen

Je zult maar ambtenaar zijn in een gemeente waar burgerparticipatie hoog op de agenda staat. Een pleintje in een diverse wijk waar te lang geen aandacht aan is besteed, moet nodig worden opgeknapt. Het lijkt een mooie oefening in kleinschalige burgerparticipatie. Immers de bestemming staat vast: een pleintje. Er staat geen druk op van grote kapitaalkrachtige partijen die er graag iets anders willen ondernemen, bijvoorbeeld appartementen bouwen. Een plekje in de planologische luwte.

Toch lijkt een effectieve inbreng van omwonenden op niets uit te draaien. Na drie jaar gesteggel ontstond toch ‘gewoon een pleintje conform de gemeentelijke ambities’, aldus Arjan van Veelen in De Correspondent. Van Veelen doet verslag van een participatieve lijdensweg. Een inspraakproces dat klinkt als een orkest waarin ieder een ander muziekstuk speelt.

Wie is u?

In alle beleidsstukken en artikelen over burgerinitiatieven en -participatie wordt gesproken over het betrekken van ‘de’ burger, inwoner of bewoner. Maar zelden of nooit wordt helder wie dat is. In veel gevallen gaat het om burgerinitiatieven of gemeentelijke aanpassingsplannen op wijkniveau, of op nog kleinere schaal. Wie moet je er dan bij betrekken? En wie hoort zich er niet mee te bemoeien? Gemeenten worstelen met deze vraag.

De vrijblijvendheid voor burgers om zich overal te melden en van ambtenaren om te grabbelen in wat er ‘wordt ingebracht’, moet worden verkleind

Evenzo belangrijk als de vraag wie, is de vraag hoe die burger dan bij een voorgenomen aanpassing van een straat of plein of het kappen van een bomenrij moet worden betrokken. De gemeenteraden geven de boodschap mee: zorg dat je draagvlak hebt. De wethouder begrijpt de missie waarmee hij zijn ambtenaren op pad stuurt. Hij wil in geen geval gedoe met de gemeenteraad. Wijkteams, wijkmanagers of gebiedsnetwerkers worden ingezet om een brug te slaan tussen enerzijds de vaak ondoorgrondelijke gemeentelijke processen en afwegingen, en anderzijds de buurt.

Marges van burgerinvloed

Klacht van veel ambtenaren die de wijk intrekken is dat ze vaak dezelfde gezichten zien: ‘oh, daar heb je hem/haar weer.’ Gemeenten kennen ook ‘beroepsinsprekers’: mensen met genoeg tijd om alle stukken grondig door te lezen en daar een redelijk betoog over op te zetten. Het maakt dat bewonersinbreng in menig stadskantoor een diepe zucht ontlokt. Het ene project is het andere niet. Het maakt nogal uit waarover het gaat. Het vervangen van parkeerplaatsen voor groen. De straat tot eenrichtingsverkeer ombouwen. Een groep bewoners die een leeg schoolgebouwtje willen voor hun buurtactiviteiten. Het maakt dat elke keer de belangen anders liggen. Maar ook de marges die de gemeente aan burgerinvloed kan geven.

Toch wordt - onafhankelijk de voorgenomen ingreep of een bewonersinitiatief - een procesontwerp voor burgerinvloed zelden gemaakt. Gemeenten komen niet veel verder dan informatieavonden waar ‘ideeën worden opgehaald’ en inspraakmomentjes in de gemeenteraad. Het beïnvloedingsproces is vaak rommelig, onduidelijk en leidend tot veel frustratie.

Zorg voor een helder proces daarom. Schrijf die vooraf op, overleg dit procesontwerp met een aantal actieve bewoners. Het proces moet er voor zorgen dat iedereen met een belang zijn inbreng kan doen en een terugkoppeling krijgt wat er met zijn/haar inbreng gebeurt.

Op weg naar een beïnvloedingsproces

In de Omgevingswet wordt versnelling van procedures nagestreefd. Zo introduceert de wet het ‘relativiteitsvereiste’: als je geen aantoonbaar belang hebt bij een bepaalde ingreep, heb je geen recht van beroep. Voor het creëren van draagvlak is enige nuancering echter noodzakelijk. Zo kun je bij een procesontwerp de volgende gradaties van invloed onderscheiden: belanghebbenden, betrokkenen en belangstellenden.

Er is verschil in legitimiteit van inspraak, het procesontwerp moet plaats geven aan deze gradaties

Belanghebbenden zijn diegenen die in de Omgevingswet vallen onder het ‘relativiteitsvereiste’. Iemand heeft dan een aantoonbaar belang, materieel of anderszins. Zo heeft een winkelier belang als een parkeerplaatsen voor zijn winkel worden opgeheven. Een bewoner heeft een belang als door het veranderen van de verkeerssituatie hij niet meer met de auto bij zijn huis kan komen of overlast vreest bij aanleg van een doorgaande weg. Maar niet iedereen zal aan de ‘relativiteitsvereiste’ kunnen voldoen en belanghebbende in de enge zin van het woord zijn.

Bewoners van Duisburg streden 5 jaar tegen de sloop van hun buurt. Met succes. - uit film Das Gegenteil von Grau

Iemand die net om de hoek woont van een statige lommerrijke laan waarvan de bomen worden gekapt bijvoorbeeld. Hij kijkt niet op de laan, en ziet dus ook die prachtige bomenrij niet. Hij is dus geen belanghebbende, maar zeker wel betrokkene. Immers met 10 stappen staat de bewoner op de – binnenkort – kale laan.

Een stad of dorp kent ook ‘thematisch belangstellenden‘. In het geval van een bomenkap, mensen met relevante expertise van groenbeheer. Zij wonen wellicht in een andere wijk, maar kunnen wel degelijk een zinnige inbreng hebben. Misschien verwoordt zo’n expert het belang van een belanghebbende wel beter dan de belanghebbende zelf.

Kortom, er is verschil in legitimiteit van de inspraak. Het proces (-ontwerp) moet een plaats geven aan deze gradaties. Al zou het te ver voeren om zo’n procesontwerp hier verder uit te werken, duidelijk is het echter dat inspraak van ‘de buurt’ meer structuur verdient dat zij nu heeft. De vrijblijvendheid voor burgers om zich overal te melden en van ambtenaren om te grabbelen in wat er ‘wordt ingebracht’, moet worden verkleind. Anders zal burgerinbreng altijd eindigen in grote frustratie bij burger en overheid.

Dit is een ingekorte weergave van de blog die is geschreven door Paul de Bruijn, oprichter van Urban Inspiration en liefhebber van Berlijn. Paul houdt zich bezig met urbane ontwikkelingen en blogt hierover regelmatig op zijn website.