Participatie valt niet te voorspellen

Participatie – we hebben er de mond vol van. Letterlijk betekent het ‘actief deelnemen’. Dat reikt van simpelweg geïnformeerd worden tot daadwerkelijk meebeslissen, ook wel ‘co-creëren’ genoemd. In de participatiediscussie zijn we allemaal vooral druk met de vorm. Het ene idee is nog creatiever dan het vorige, het andere idee nóg groter. Laat ik vooropstellen, vorm is zeker belangrijk. Met mijn achtergrond in psychologie en communicatie wilde ik echter eens stilstaan bij het proces onderliggend aan participatie. Mensen schieten snel in de vorm, maar waarom doen we eigenlijk wat we doen?

Het belang van de omgeving

Als je het vanuit de psychologie benadert, zou je zeggen dat je mensen pas echt in beweging kunt krijgen als je daadwerkelijk weet wat hen beweegt. Wensen en behoeften verschillen natuurlijk per persoon, maar zeker ook per land, regio en stad. En wie kent zijn eigen stad, dorp of straat beter dan de omwonenden zelf? Leer daarom de doelgroep kennen voordat het balletje gaat rollen.

De omgeving beïnvloedt de mens, maar andersom is dat net zo. Als de omgeving zo belangrijk is voor wat je voelt of doet, is het dus eigenlijk logisch dat we mee zouden moeten denken over wat er in deze omgeving gebeurt. Als je mensen vanaf de conceptfase bij een project betrekt, creëer je bewustzijn en betrokkenheid – en een groter draagvlak voor het uiteindelijke resultaat.

Informeer en stel vragen, in plaats van meteen met ideeën te komen waar mensen op moeten reageren

Begin bij het begin

Plannen maken voor een plek, buurt of stad doe je idealiter dus niet alleen. Dit vraagt om samenwerking met bewoners, bedrijven en omstaande organisaties. Maar hoe pak je dit aan? Mijn belangrijkste les uit mijn onderzoek is simpel. Informeer en stel vragen, in plaats van meteen met ideeën te komen waar mensen op moeten reageren. Ga de wijk in en praat met bewoners. Door te beginnen bij het begin, goed te luisteren en flexibel te zijn, ben je als gemeente, ontwikkelaar of woningcorporatie veel actiever bezig met participatie.

Delfts Doen is hier een mooi voorbeeld van. Gemeente Delft pakt het participatietraject vanaf het begin aan. In september 2016 begonnen zij met de vraag ‘Hoe wil jij als inwoner, ondernemer of organisatie betrokken worden bij ontwikkeling in je leefomgeving?’ Aan de hand van enquêtes (online en offline) bleek dat ruim 80% van de Delftenaren mee zou willen praten over ontwikkelingen in de stad. Op basis van de input zijn negen ‘spelregels’ gemaakt waarbinnen de bewoners van Delft als het ware zelf plannen maken voor de stad. Ze worden opgeroepen gesprekken te voeren, hun ideeën te toetsen en resultaten te rapporteren. Met de nodige steun van de gemeente wordt de verantwoordelijkheid voor de stad voor een groot deel bij de burgers neergelegd.

Blijf luisteren

Een goed begin is het halve werk, maar het is belangrijk om ook verder in het participatietraject te blijven luisteren. Een interessant voorbeeld hiervan is Fietsfan010. De gemeente kwam met de vraag om fietsverbruik in Rotterdam te vergroten. Zo werd het online platform Fietsfan010 ontwikkeld, waarbij mensen kunnen meedenken over Rotterdam als fietsstad. In eerste instantie voornamelijk actief op Facebook, werd het na verloop van tijd duidelijk dat er behoefte was aan meer kanalen. Zo werden Instagram en Twitter ook actief ingezet. Door te blijven luisteren, kan je blijven groeien en verbeteren – zo geeft Fietsfan010 de gemeente Rotterdam al jarenlang waardevolle input voor hun beleid.

Iedereen is een expert

Naast luisteren en vragen stellen, is het cruciaal om men het belang van participatie – en hun participatie – te laten inzien. Op de reguliere inspraakavonden is het vaak het handjevol ‘usual suspects’ dat komt opdagen, maar projecten hebben doorgaans natuurlijk betrekking op veel meer mensen. Sommige mensen willen gewoonweg niet meedoen, maar er is ook een grote groep die wel zou willen participeren. Deze groep weet ofwel niet hoe, worden niet voldoende bereikt in de communicatie over de inspraakprocedure of denken van geen toegevoegde waarde te zijn. Maar iedereen levert zijn eigen expertise en inzichten wat betreft hun leefomgeving. De eigenaar van de supermarkt op de hoek van de straat, de VvE-voorzitter, de bewoners, of de medewerker van de woningcorporatie. Zorg dan ook dat ze dit weten, dat ze zich gehoord voelen. Communiceer transparant en laat ze weten wat er met hun input gebeurt. Je kunt mensen niet vragen om hun mening en er vervolgens niks mee te doen.

Gebruik tools die voor bewoners praktisch en prettig zijn. Dat kunnen minder sexy kanalen zijn dan je had gehoopt

Het loopt nét anders

Een participatietraject wordt gestart met een bepaald einddoel voor ogen. Dit is ook belangrijk, want dit zorgt er over het algemeen voor dat alle neuzen een kant op wijzen. Hoe je daar komt, verschilt echter van project tot project. Er is een handleiding of stappenplan als het gaat om het volgen van een inspraaktraject. Durf dat los te laten. Meedenken en meedoen valt niet te voorspellen en het loopt altijd nét anders dan je had gepland.
 
Kortom, denk niet meteen in de vorm: een ideeën festival, online community of buurtsafari. Begin met een wit vel papier en ga uitzoeken hoe je de mensen die je wilt betrekken in beweging krijgt in die specifieke situatie en die buurt. Luister goed naar hen en gebruik de online en offline tools die voor hen praktisch en prettig zijn. Dat kunnen minder sexy kanalen zijn dan je had gehoopt, maar verhogen de kans op een succesvol participatietraject enorm. En dat leidt weer tot een meer inclusieve gebouw- of gebiedsontwikkeling en uiteindelijk grotere waarde voor de lokale community!

Malou Bromberg is junior PR- en communicatieadviseur bij BRAND The Urban Agency. Voor dit artikel deed ze literatuuronderzoek en interviewde Sander van der Ham, Christina Blijenberg en Rinske Brand.