Van huwelijksdwang tot vreugdevuren

Op oudejaarsavond ga ik altijd om 10 uur ’s avonds naar bed. Een kerstboom heb ik al jaren niet meer en voor een Elfstedentocht blijf ik niet thuis. Met tradities heb ik gewoon niet veel. Maar ik weet dat het voor veel mensen anders werkt. Die doen graag iets omdat het ‘altijd al zo gedaan is’. Zoals de Duindorper die onlangs emotioneel vertelde dat als je net kan lopen ‘je al een pallet in je hand krijgt’ voor het vreugdevuur.

Past het nog bij deze tijd?

Al vanaf de jaren tachtig werken in diverse migrantengemeenschappen, onder andere Turkse en Marokkaanse gemeenschappen, mensen aan het veranderen van schadelijke tradities. Denk hierbij aan huwelijksdwang, het moeten betalen van een bruidsschat, de zwijgcultuur rondom LHBTI's en eergerelateerd geweld.

De afgelopen decennia hebben dappere vrouwen en mannen een hoop weten te veranderen door in eigen kring het gesprek over deze tradities aan te gaan. Zij bespreken wat de schade is. Hoeveel pijn veroorzaken ze? En vinden we ze nog wel in deze tijd passen? Deze laatste vraag stellen, zet al een verandering in gang. Een fenomeen als huwelijksdwang is bijvoorbeeld al uitzondering geworden in plaats van regel. Er zijn geen concrete cijfers bekend maar voor veel jongeren van Turkse of Marokkaanse afkomst is huwelijksdwang echt ‘iets van vroeger’ en niet hun probleem. Het is een mooi voorbeeld van hoe verandering niet van buitenaf, maar van binnenuit tot stand is gekomen.

Voorlopers

Dit voorbeeld verdient navolging ook in andere hechte gemeenschappen, zoals groepen van voetbalsupporters of studentencorpsen. Misschien is het zelfs ook iets voor Duindorp? Dan zouden er dappere Duindorpers moeten opstaan die zich in willen zetten voor andere tradities binnen hun gemeenschap en die anderen daarvan willen overtuigen. Net als de mensen in migrantengemeenschappen verdienen dat soort voorlopers steun van de overheid en het sociaal werk.

Maar voorlopers zijn slechts een deel van het verhaal. Op migrantengemeenschappen is ook druk van buiten uitgeoefend. Er is wetgeving tegen huwelijksdwang gekomen en daders van eerwraak worden streng gestraft. Dat werkt. Uit studies in de VS blijkt dat wetgeving een sociale norm kan stellen. Wanneer mensen bijvoorbeeld weten dat discriminatie niet mag, discrimineren zij minder. De meeste mensen gedragen zich graag ‘zoals het hoort’ en de wet overtreden hoort voor de meerderheid daar niet bij. Verandering van buitenaf opleggen kan dus emancipatie bevorderen. Dus moet de overheid die vreugdevuren in Duindorp dus gewoon verbieden en dat handhaven?

Wie de invloed van sociale normen wil vergroten, moet er eerst voor zorgen dat we samen echt ‘wij’ zijn

Acceptatie verprutsen

Verbieden of handhaven, dat is te simpel gesteld. Een belangrijke vraag is namelijk wat ‘van buitenaf’ is. Als mensen zichzelf zien als inwoners van een bepaald land, dan worden de wetten van dat land natuurlijk niet helemaal ervaren als ‘van buitenaf’. Het gaat tenslotte om de regels van jouw land. Maar als jij jezelf meer als Duindorper ziet dan als inwoner van de gemeente Den Haag, dan maken die gemeentelijke regels voor jou minder uit.

Om diezelfde reden heeft het keihard aanpakken van huwelijksdwang weinig zin wanneer mensen met een migratieachtergrond steeds weer horen dat ze hun tradities moeten loslaten of ‘anders maar moeten oprotten’. Diezelfde paradox zie je bij de acceptatie van homoseksualiteit. Als media keer op keer herhalen dat het ‘typisch Nederlands’ is om homoseksualiteit te accepteren en politici in diezelfde media keer op keer mensen met een migratieachtergrond laten weten dat zij geen echte Nederlanders zijn, dan ondermijnt dit de acceptatie van homoseksualiteit onder migranten.

Wie zijn ‘wij’?

Wie de invloed van sociale normen wil vergroten, moet er eerst voor zorgen dat we samen echt ‘wij’ zijn. Dat geldt ook voor een andere traditie die onder velen leed veroorzaakt, maar waar sommige mensen toch geen afstand van kunnen nemen. Ik heb het over de ‘witte’ mensen die blijven vasthouden aan een Piet met een zwart geschminkt gezicht. Die mensen hebben een andere opvatting van wie ‘wij’ zijn dan ‘witte’ mensen die wel afstand doen van de traditie. Een kennis schreef op Facebook dat ‘zij onze tradities niet mogen afpakken’ en gaf daarmee te kennen dat mensen van kleur volgens haar ‘zij’ zijn en niet ‘wij’. Maar in steeds meer kringen van ‘witte’ mensen is het nu ‘not done’ geworden om mee te doen aan ‘blackface’.

Terug naar Duindorp. Druk van buitenaf is begrijpelijk, we kunnen niet geduldig blijven wachten op verandering van binnenuit terwijl de stad intussen dreigt af te fikken. Maar voor een echt duurzame verandering is een van deze twee sporen nodig:

1. je investeert en zorgt er voor dat Duindorpers zich meer onderdeel gaan voelen van de stad Den Haag, en daardoor vatbaarder woorden voor normen, wetten en handhaving vanuit de gemeente, of
2. je faciliteert dappere mensen in de wijk die hun nek uit durven te steken om hun mede-Duindorpers te overtuigen van de nodige verandering.

Steun bijvoorbeeld iemand die een alternatieve traditie voorstelt met oud en nieuw. Eentje zonder afbrand-risico. Bijvoorbeeld een traditionele ‘wie bakt de lekkerste oliebollen’-wedstrijd. Alhoewel ik niet veel op heb met tradities, deze traditie smaakt toch naar meer.

Hanneke Felten is projectleider en onderzoeker bij Movisie. Deze blog verscheen op de site van Movisie in de aanloop naar het Movisie kerstdebat op 20 december te Utrecht.