Urban Labs: nieuwe vormen van gemeentelijke samenwerking
Complexe stedelijke vraagstukken kunnen niet opgelost worden door een gemeentebestuur alleen. Steeds meer steden beseffen dat je daar ook burgers, ondernemers, betrokken organisaties en andere stakeholders bij nodig hebt. Vandaar dat er steeds vaker stadlabs opgezet worden.
Een stadslab is een club van mensen die bruggen bouwt tussen de verschillende partijen die betrokken zijn bij een project. Door samen te denken, te overleggen en te proberen, werkt men met vallen en opstaan, toe naar de best mogelijke oplossing. Stadslabs lijken een veelbelovende methode om complexe stedelijke uitdagingen aan te pakken en publieke waarde te creëren.
Nieuwe methodes
URB@Exp deed als transdisciplinair Europees onderzoeksproject drie jaar lang onderzoek naar verschillende stadslabs in vijf Europese steden. Een van de labs die ze volgden, is het zogenaamde M-LAB, het urban lab in Maastricht. De gemeente Maastricht wilde nieuwe methodes van stedelijke ontwikkeling beproeven om o.a. nieuwe bestemmingen te vinden voor gebouwen en tijdelijk gebruik van gebouwen te stimuleren.
De gemeente was van mening dat burgers en lokale organisaties actiever betrokken zouden moeten worden bij de ontwikkeling van initiatieven en projecten. Omdat dit zo’n hoge prioriteit had, besloot de gemeente tot de opzet van een stadslab. Het is opmerkelijk dat een gemeente zo bereidwillig een experiment aangaat waarvan de uitkomst van tevoren onbekend is. Een experiment kan immers ook mislukken. Maar… er kunnen ook nieuwe, innovatieve wegen mee worden gevonden.
Co-creatie: gelijkwaardige samenwerking
M-LAB begeleidde diverse stedelijke projecten, waarvan een deel werd aangedragen door bewoners nadat daartoe een oproep was gedaan. Co-creatie vormde het beginpunt van alle experimenten: de gelijkwaardige samenwerking van meerdere organisaties en stakeholders gedurende het hele proces.
De leegstaande brandweerkazerne. Foto: Pierre Swillens (Flickr Creative Commons)
De kracht van co-creatie zoals toegepast in Maastricht, staat beschreven in het tijdschrift Cogitatio. Mooi voorbeeld van co-creatie is bijvoorbeeld de wijze waarop nieuwe bestemming werd gezocht voor een oude brandweerkazerne. In plaats van de kazerne eerst te laten renoveren door een projectontwikkelaar, zoals gebruikelijk, nodigde M-LAB een groep potentiële gebruikers van het gebouw uit om gezamenlijk een concept te ontwikkelen. Het uiteindelijke resultaat was een combinatie van gedeelde kantoorruimtes, een café en een multifunctionele ruimte voor buurtbewoners. Bij een normaal stedenbouwkundig project zouden stakeholders en bewoners nooit zoveel inspraak hebben gehad.
Van mijnbouw naar recreatiegebied
Een ander voorbeeld van het co-creatie proces is het gebied rond een oude leisteenmijn dat tot recreatie- en natuurgebied ontwikkeld moest worden. Ook hier werden diverse stakeholders uitgenodigd om met elkaar tot een plan te komen. Deelnemers waren: burgers, protestgroepen die tegen de mijn gekant waren, een aantal deskundigen uit de wereld van de architectuur, stadsplanning, geologie en ecologie. Bij de bijeenkomst werden de aanwezigen gemengd en opgesplitst in drie groepen, waarbij iedere groep tot een eigen voorstel moest komen. Deze voorstellen werden meegenomen door een team van architecten die op basis hiervan een veranderplan voor het gebied maakten. Bij de uiteindelijke presentatie van het plan gaven alle deelnemers aan tevreden te zijn met de uitkomst en, misschien nog wel belangrijker, met de wijze waarop hun input in de plannen was meegenomen.
Door stakeholders en potentiële gebruikers tijdig te betrekken in het proces van visieontwikkeling en vanuit gelijkwaardigheid toe te werken naar een plan, wordt draagvlak gecreëerd voor de uiteindelijke uitkomst. Bovendien wordt eventuele weerstand tijdig weggenomen. Eigenaarschap over het uiteindelijke plan wordt verbreed en betrokkenheid – ook gedurende de uitvoering van het plan – wordt vergroot. Het proces van co-creatie mag duur zijn qua tijd, het resultaat dat met name in de relationele sfeer bereikt wordt, is onbetaalbaar.
Bureaucratische confrontaties
Het M-LAB verleende niet louter een faciliterende rol voor de gemeente, het durfde ook te botsen met de bestaande bureaucratische werkwijze. Op het moment dat het lab voorstellen deed om een huurprijs/omzet-methode toe te passen voor een kraakpand (Caracola) dat een creatief centrum voor de buurt wilde ontwikkelen, stuitte dit op verzet van de kant van de gemeente. De winst was dat dergelijke confrontaties tot meer reflectie leidden over toepassing van de gemeentelijke regelgeving en de bereidheid om soepeler om te gaan met de regels zolang dit bijdraagt aan het doel.
Om te spreken van ‘bestuurlijke vernieuwing’ is misschien wat veel gezegd, maar het Maastrichtse lab heeft wel zeker duidelijk gemaakt dat het soms anders kan.
DIY Urban Lab
De LAB kit. Foto:Urb@exp.eu
Een samenwerkingsverband zoals het M-LAB valt in principe in iedere stad op te zetten. Initiator van een dergelijk urban lab is veelal de gemeente, maar dat hoeft niet per se. Wie bijvoorbeeld een nieuwe bestemming wil voor een leegstaand buurthuis in de wijk of een speelplek in de buurt wil creëren voor kinderen, kan zelf met dit idee aan de slag. Het project URB@Exp heeft als eindresultaat van haar onderzoek een handige LAB-kit ontwikkeld waarmee eenieder meteen aan de slag kan.
De LAB-kit is een handleiding om zelf een lab op te zetten en bevat diverse voorbeelden van hoe anderen te werk gingen en welke inzichten zij gaandeweg verkregen. Verder biedt de LAB-kit kaartensets en werkbladen om je te helpen vooraf de juiste vragen te stellen. De kit is uitgebreid getest en verbeterd voordat de huidige definitieve versie het licht zag.
Je kunt het boekje hier downloaden, of een complete LAB-kit aanvragen via contact@urbanexp.eu. De LAB-kit kost circa 100,- euro, excl. BTW en verzendingskosten.
