Nieuwe perspectieven op de wijkonderneming

In het hele land zijn goede voorbeelden van succesvolle bewonersbedrijven en wijkondernemingen te vinden. De gemeente vindt het belangrijk om deze wijkondernemingen te ondersteunen. Ze zorgen voor werk in de wijk en helpen werkloze wijkbewoners aan een baan. De gemeenten willen tenslotte de kracht van actieve bewoners graag meer benutten.

De gemeente Den Haag heeft daarom Kiemkracht en het LSA gevraagd om te onderzoeken op welke punten Den Haag zijn strategie voor het realiseren van wijkondernemingen verder kan verbeteren. De zoektocht naar het antwoord leidde de onderzoekers langs verschillende beleidsstukken en maatschappelijke trends rondom wijkondernemingen binnen en buiten Den Haag.

Praktijk centraal

Omdat wijkondernemingen vanuit de praktijk werken, weten ze wat wel en niet werkt bij het ondernemen in de wijk. Naast onderzoek in Den Haag is er daarom voor gekozen om ook vier wijkondernemingen elders in het land te interviewen: Coöperatie Ik Wil in Eindhoven, WijBedrijf Dieze in Zwolle, Wijkonderneming Nieuwland in Schiedam en Bewonersbedrijven Zaanstad.

Allemaal verschillende organisaties, uit verschillende steden en met verschillende doelstellingen en aanpak. Maar wel met twee belangrijke overeenkomsten:

1.    ze zijn van onderaf georganiseerde re-integratieplekken en
2.    de uitstroom naar werk is slechts één van de vele maatschappelijke doelstellingen die deze bewonersbedrijven hebben.

Succesfactoren

Uit eerder onderzoek naar bewonersbedrijven in Nederland weten we inmiddels dat er vier belangrijke succesfactoren zijn voor duurzame bewonersbedrijven, namelijk:

•    sociaal kapitaal,
•    een goed business model,
•    innovatief community leiderschap (netwerksturing) en
•    steun van gevestigde instanties.

Tijdens de interviews met de bovengenoemde organisaties werd ook gevraagd hoe deze zaken in de praktijk werken. Zo legt Stephan Pauly uit hoe het business model van Coöperatie Ik wil werkt: ‘De wijkonderneming die wij in de vorm van een coöperatie aan het opzetten zijn, is een bedrijf wat werkt met een sociale inslag met, voor en door de wijk. Sociaal commercieel noemen we dat.’

Erwin Stam, initiatiefnemer achter Bewonersbedrijven Zaanstad, vertelt waarom netwerksturing zo belangrijk is: ‘Juist als het slecht gaat in een wijk biedt dit een goede voedingsbodem voor zelforganisatie en een bewonersbedrijf. Met name als door decentralisatie en bezuinigingen in welzijn en zorg de gevestigde instituties het deels laten afweten.’

Maatschappelijk aanbesteden

Een van de belangrijkste bevindingen van dit onderzoek is dat maatschappelijke aanbesteding een veel grotere rol kan krijgen bij het opzetten van wijkondernemingen. De gemeente daagt de gemeenschap uit om een specifieke maatschappelijke taak of dienst over te nemen. Door als gemeente (meer) met maatschappelijke aanbestedingen te werken, geef je bewoners de kans om op een ondernemende manier invulling te geven aan maatschappelijke vraagstukken. Dit kan de basis zijn voor het gezonde business model wat elk bewonersbedrijf nodig heeft om te kunnen voortbestaan.

Middle up down

Top-down is passé, maar bottom-up ook. Volgens de tweede bevinding is het tijd voor ‘middle up down’! Dat is een ingewikkelde term om uit te leggen dat gemeentes de maatschappelijke uitdagingen van de toekomst niet alleen het hoofd kunnen bieden. Het samenspel met bewoners, organisaties, bedrijven en andere overheden wordt steeds belangrijker.

Professionals die ‘in het midden’ werken – dus tussen de gemeente en bewoners, organisaties en bedrijven in – worden daarom steeds belangrijker. Vanuit hun centrale rol kunnen deze mensen veel voor elkaar krijgen, bijvoorbeeld het verkrijgen van steun van gevestigde instanties maar ook het realiseren van netwerksturing.

Trendgevoelig

Tot slot blijkt uit het onderzoek dat het belangrijk is om rekening te houden met de trends in de participatiesamenleving. Zoals het onderkennen van de toegevoegde waarde van actieve bewonersgroepen, bewonersorganisaties, buurthuizen in zelfbeheer, bewonersbedrijven en coöperaties!

Rutger van Weeren is een van de oprichters van so/creatie, hét online magazine over socieaal ondernemen in Nederland. Hij schreef dit artikel voor de website van LSA. Lees de overige resultaten van het onderzoek in de publicatie De wijkonderneming als sociaal empower instrument: Nieuwe perspectieven op de Haagse wijkonderneming.