De kracht van kunst

De kracht van kunst voor het verbeteren van de leefbaarheid in wijken is groot. Kunst spreekt de taal van emotie, raakt de harten van mensen en nodigt zo uit tot ander gedrag. Kunst leent zich bij uitstek voor het vertellen van verhalen en het vergroten van empathie. Het stimuleert sociale contacten tussen diverse wijkbewoners, participatie in de wijk en de levendigheid van wijken. Movisie pleit dus voor meer samenwerking tussen de kunst- en sociale sector en nodigt iedereen uit om over de grenzen van de eigen discipline heen te kijken: neem de schotten weg in beleid, budget en praktijk. In dit artikel lees je meer over welke aspecten die verbinding van cultuur en welzijn de leefbaarheid van kwetsbare wijken vergroten.

Elkaar kennen

Elkaar leren kennen kan ervoor zorgen dat vooroordelen worden tegengegaan en scheidslijnen tussen groepen worden overbrugd. Elkaar kennen is dan een ook belangrijk aspect van leefbare wijken. Ontmoeting tussen verschillende mensen staat in veel initiatieven van kunst en welzijn centraal. Zo is het programma All Inclusive in Amsterdam Noord gestart vanuit de vraag ‘Welke groep inwoners missen we altijd bij standaard culturele activiteiten?’.

De culturele broedplaats De Modestraat, Philadelphia Zorg, Warm Welkom en De Rebellenclub Sweet 70 werken in dit project samen om verschillende mensen kennis te laten maken met culturele activiteiten én met elkaar. Mensen met een psychische en fysieke beperking, met een migratie-achtergrond, eenzame ouderen en jongeren maken bijvoorbeeld samen radio. Elke aflevering heeft een thematische focus en een vaste rubriek, zoals ‘Nieuws uit Philadelphia’ (ingesproken door bewoners van dit zorgcentrum) en ‘Nieuw in de buurt’ (verhalen van nieuwkomers). De interactie van radio maken zorgt ervoor dat inwoners zich meer geaccepteerd voelen in de wijk. ‘Iedere bewoner deelt iets vanuit zijn eigen ervaring of interesse. Je ziet dat aannames die mensen vooraf hebben van elkaar direct weg zijn’, zegt Joanna van der Zanden, artistiek leider De Modestraat.

Veilig voelen

Prettig leven betekent ook dat mensen zich veilig voelen in de eigen wijk. Cocreatie tussen cultuur en welzijn kan een rol spelen in het bevorderen van het veiligheidsgevoel van mensen. BinnenKunst BuitenKunst is bijvoorbeeld een antwoord op onveilige wijken waar leerlingen na schooltijd op straat zwerven. In drie wijken in Deventer werken basisscholen, Kunstcircuit, kunstdocenten, welzijnsstichting De Tijdmachine, woon-zorgcentrum Humanitas en welzijnspartners samen aan de talentontwikkeling van zowel leerlingen als wijkbewoners. Ook vinden door de culturele activiteiten ontmoetingen plaats tussen de wijkbewoners en leerlingen. Annelies Bartelink, van Kunstcircuit: ’We gaan met de leerlingen op zoek naar de mooie kanten van hun wijk en zoeken de verbinding met wijkbewoners. Parallel aan dit traject organiseren we op basis van thema’s uit de wijk culturele activiteiten voor wijkbewoners. Leerlingen en wijkbewoners leren elkaar zo op een positieve manier kennen.’ 

In Haarlem gaan De culturele stichting Kapsalon en welzijnsorganisatie KennemerHart door middel van kunst steeds op zoek naar de overeenkomsten tussen mensen. Dubbelbelicht is zo’n voorbeeld. In de Haarlemse wijk Schalkwijk gaan jongeren en ouderen in duo’s op foto-expeditie door hun wijk. Door vragen te stellen als ‘wat zie je?’, ‘wat vind je mooi’, komen verhalen los. Door het gezamenlijk maken van foto’s leren jong en oud elkaar beter kennen. Onveiligheidsgevoelens kunnen daarmee ook verdwijnen.  

Verloedering tegengaan

Het verdwijnen van openbare voorzieningen is een ander aspect wat de leefbaarheid van wijken sterk beïnvloed. Neem de Maastrichtse volkswijk Malpertuis. In deze wijk zijn al veel voorzieningen verdwenen. Nu de sloop van het winkelcentrum op de agenda staat, dreigt de wijk compleet te verschralen. Dit was voor welzijnsinstelling Trajekt, cultureel centrum De Kunstketel en Opera Zuid de aanleiding om een buurtopera te realiseren in de volkswijk. Het buurtnetwerk Malpertuis, vrouwen verbonden aan de islamitische basisschool en deelnemers van de Kunstketel dragen de productie van de opera. Ze worden door een professionele regisseur en een aantal professionele muzikanten begeleid. Buurtbewoners uit het buurtnetwerk, moeders van de islamitische basisschool en andere buurtbewoners voelen zich inmiddels thuis bij Opera Zuid, dat dient als een huis van de wijk. 

Verantwoordelijk voelen voor de wijk 

Maatschappelijke participatie van bewoners is een andere pijler voor de leefbaarheid van een buurt. Dan hebben we het niet alleen over werk, maar ook over burenhulp. Maatschappelijke participatie bevordert het ervaren van gemeenschapszin, interactie en het gevoel van betekenis te zijn. In Kampen stimuleren de wijkagent, welzijn- en zorgprofessionals en culturele instellingen bewoners onder de noemer Ff Buurt’n om hun capaciteiten voor elkaar in te zetten. De organisaties gaan samen na in welke straat het zinvol is om meer te investeren in leefbaarheid. Een vragenlijst voor bewoners wordt gezamenlijk opgesteld. Met vragen als: hoe vindt u het om in deze straat te wonen, wat kan verbeteren, wat heeft u te bieden? De verschillende professionals en vrijwilligers bellen bij mensen aan om een gesprek aan te gaan vanuit die vragen. Cultuur wordt ingezet om wijkbewoners aan elkaar te koppelen. Kunst en cultuur dagen mensen uit om op een andere manier contact met elkaar te hebben en soms iets anders te doen dan ze normaalgesproken zouden doen. 

Dit is een ingekorte versie van dit artikel dat eerder verscheen op de website van Movisie