Alledaagse attentheid herontdekt

Ik spreek Johan Janssens en Thessa Bakker van de stichting Opzoomer Mee in Rotterdam. Aangeschoven in Zoom is ook onderzoeker Kees Fortuin, een ervaren rot op het gebied van sociale gebiedsontwikkeling. Het was een bizar jaar, zucht Thessa. Ze vertelt hoe de lockdown door bijna alles een streep zette en hoe zij en haar collega’s vrij snel daarna in de stad een gevoel bespeurden van ‘we moeten iets doen!’ Voor elkaar, voor de buren, voor die aardige oudere buurvrouw met die ellendige rollator die er ineens alleen voorstaat. Zo ontstond de actie Doe Wat Liefs. Tal van nieuwe straten en Rotterdammers omarmden deze Opzoomeractie.

De bedreigde stad

De ervaring van Opzoomer Mee met aanwas van nieuwe Opzoomerstraten spoort met de uitkomsten van de studie ‘De bedreigde stad’ (2020) van de Erasmus Universiteit over de maatschappelijke impact van COVID-19 op Rotterdam. De coronacrisis heeft de nabije solidariteit op veel plekken vergroot. In het bijzonder jongeren en hoogopgeleiden zouden meer zijn gaan helpen in hun straat en buurt. Johan Janssens herkent de uitkomsten. Hem valt op dat veel jonge gezinnen actief werden. ‘Door corona zijn deze Rotterdammers zich meer op hun omgeving gaan concentreren. Zo’n crisis geeft een gevoel van: gaat het wel goed in mijn buurtje en straatje?’ Hij ziet inderdaad dat meer welvarende straten zijn gaan 'Opzoomeren'. Maar die ontwikkeling was al langer gaande. ‘Het Opzoomeren, acties gericht op het samen zorgen voor een prettige straat, is redelijk over de stadswijken verdeeld.’

De grote ontdekking

Thessa vertelt dat er bij de corona-acties in straten extra aandacht was voor buren die er alleen voor stonden. Naar hen ging een bordje eten en was er het gesprekje aan de deur. Door het thuiswerken raakten buren met elkaar aan de praat die al meer dan tien jaar hun straat bleken te delen. Kees Fortuin vindt dat dé grote ontdekking van de pandemie. ‘Er is blootgelegd dat een straat onderlinge hulp kan genereren, isolement kan verlichten en jongeren kan opvangen. Er is lang gedacht dat zoiets niet nodig was of uit de tijd was. Het is ook de herontdekking van het belang van je directe omgeving, verduidelijkt hij, ‘niet alleen voor praktische zaken zoals een boodschap doen voor elkaar, maar juist ook in sociaal-emotionele zin. Dat het fijn is als iemand je ’s ochtends op straat gedag zegt of gewoon een praatje met je maakt. Dan begin je toch anders aan je dag!’

Alledaagse attentheid

Heeft de coronacrisis het grote belang van ‘alledaagse attentheid’ blootgelegd? Het begrip is van de sociologe Monique Kremer. Hiermee geeft ze aan dat bewoners meer willen dan elkaar (her)kennen en groeten. Ze hebben ook graag iets voor elkaar over. Thessa vertelt over de actie All you need is love rond Valentijnsdag. Bewoners schonken aandacht aan buren met een kaartje en een bloemetje. Het trof haar hoe simpele dingen door bewoners gewaardeerd worden. ‘De buurvrouw die altijd naar je wilt luisteren en vraagt hoe het met de kinderen gaat, de heggenschaar die je mag lenen, buren die een keer voor je koken… ik dacht: ‘goh wat simpel eigenlijk. Het gaat helemaal niet om grote dingen waar mensen blij van worden. Inderdaad, het gaat om alledaagse attentheid.

Rotterdamse familie

Het rapport ‘De bedreigde stad’ maakt duidelijk dat ondanks de hartverwarmende nabije solidariteit (zoals burenhulp), maatschappelijke achterstanden door corona zijn verscherpt. De coronapandemie treft de meest kwetsbaren het hardst. Ook andere wetenschappelijke bronnen laten dit zien. Moet de huidige infrastructuur van Opzoomer Mee versterkt worden om juist die Rotterdammers in de stad te steunen?

'Ik koester de kracht van de eenvoud én de kleinschaligheid van Opzoomer Mee'

Johan koestert de kracht van de eenvoud én de kleinschaligheid van Opzoomer Mee. Hij wijst er wel op dat de stichting ooit een spil was in een opbouwnetwerk. ‘We waren lid van een familie in Rotterdam die opbouwwerk heette. Zoals binnen alle families zijn er altijd meningsverschillen en gedoe. Maar de familie deed wel zijn werk in termen van samenlevingsopbouw op straatniveau. Dat netwerk is gesloopt tijdens de kredietcrisis. Binnen één, twee jaar is de infrastructuur van samenlevingsopbouw verdwenen, waaronder de bewonersorganisaties.’ Hij is de laatste om te zeggen dat ze perfect functioneerden, maar die infrastructuur wordt gemist, zegt hij. De medewerkers van Opzoomer Mee merken het dagelijks in hun werk in de wijken. Ze missen de collega’s met wie ze de maatschappelijke problemen waarmee ze worden geconfronteerd kunnen oppakken. Natuurlijk zijn er de wijkteams, maar die concentreren zich vooral op individuele hulpverenlening.

Sociale krachtbron

Opzoomer Mee blijft zich richten op het schaalniveau van de straat. Met concrete activiteiten in de taal van de straat. Alledaagse attentheid stimuleren: aandacht geven aan elkaar, klaar staan voor elkaar. Johan en Thessa zijn bezig het DNA te doorgronden van de vele nieuw Opzoomerstraten. Ze willen ze actief houden en hun inzet mogelijk verder uitbouwen. Aan het Opzoomeren kleeft ook al lang niet meer het etiket van achterstand. Johan: ‘Vroeger was het van: oh doe je aan Opzoomeren? Dan zal het wel slecht gaan met je straat. Nu is het een breed Rotterdams label geworden.’ Ofwel: een echte Rotterdammer - in welke straat je ook woont - Opzoomert! Tijdens de coronapandemie bleek dat een grote sociale krachtbron te zijn.

Dit is een aangepaste versie van het interview dat verscheen in Opzoomer magazine 15.