Kaarsjes branden op pizza-avond

Bettelies Westerbeek werkt sinds negen jaar vanuit de Protestantse Marcuskerk in Moerwijk, een van de armste wijken van het land. Ze is buurtpastor en werkt aan gemeenschapsversterking in deze Haagse wijk. Mag je haar een opbouwwerker noemen? Nee, vindt Bettelies, want er is een radicaal verschil. En dat is dat ze onderdeel is van een gemeenschap. Daardoor is er gelijkwaardigheid, worden hiërarchieën doorbroken en onderneemt ze dingen samen met de gemeenschap. Dat is anders dan een opbouwwerker, die een baan heeft bij een publiek gefinancierde organisatie.

Kaarsjes branden op een pizza-avond

Bettelies is als pionier begonnen met als opdracht te kijken welke vorm de kerk in Moerwijk kon aannemen. Ze ontdekte dat het vooral gaat om het organiseren van structuren en momenten waarin mensen elkaar kunnen ontmoeten. Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen kerkmensen en niet-kerkmensen. ‘Het is hier allemaal heel gemengd.’ Ze geeft als voorbeeld de pizza-avond die één keer in de maand wordt georganiseerd. Gelovigen en niet-gelovigen komen dan bij elkaar om samen te eten, kaarsjes te branden en bij dingen stil te staan. ‘Het zwaartepunt van de kerk zit in de gemeenschap en in de dingen die we doen.’

‘Het is vrij eenvoudig, maar er komt veel bij kijken’

Ze heeft moeten leren hoe je in Moerwijk betekenisvol kan zijn als kerk. Een van de grote problemen in Moerwijk is het komen en gaan van professionals en ambtenaren. Ze houden het maar kort vol. Een half jaar of een jaar. 

Het werk in Moerwijk is stressvol, zoals ook de levens van de mensen in Moerwijk stressvol zijn. Neem bijvoorbeeld het werk van sociaal beheerders van woningcorporaties, zegt Bettelies. Zij proberen mensen met zware psychische problemen in hun woning te laten blijven wonen. Maar ze moeten daarvoor eigenlijk zorg geven die ze niet kunnen bieden. De betreffende bewoners veroorzaken vervolgens overlast. ‘En dan heb je wel vijf boze mensen in dat portiek die jou daar op aanspreken. Het is de stress van het werk die ervoor zorgt  dat professionals zeggen: 'Nu kap ik ermee. Ik ga naar een rustiger plekje.’

Hoe heeft Bettelies het dan wel negen jaar volgehouden als buurtpastor? Ze vertelt: ‘het is eenvoudig en het werkt echt, maar er komt veel bij kijken.’ Zo heeft ze besloten om in Moerwijk te gaan wonen. Hierdoor is de afstand tot haar medebewoners verkleind, ze is nabij. Bewoners komen haar niet alleen tijdens kantooruren tegen, maar ook daarbuiten én op allerlei plekken waar iedereen komt: winkels bijvoorbeeld.

‘De emmers zitten altijd vol’

Een belangrijk ander principe in haar werk in Moerwijk is ‘niet-angstige aanwezigheid’. Mensen hebben stressvolle levens, wonen dicht op elkaar. Daardoor is er in Moerwijk veel conflict. Bettelies: ‘Die emmers zitten daarom altijd vol. Op het moment dat hier iemand uit zijn plaat gaat, bijvoorbeeld omdat er bij de voedselbank iets mis gaat, kan je diegene heel makkelijk aanspreken op zijn of haar boze toon en vertellen niet meer terug te komen. Maar in Moerwijk is men niet zo bang voor die boosheid. Je kan iemand wel wegsturen, maar diezelfde persoon staat een dag later weer op de stoep. Dus je moet er wat mee. 

Lig er wakker van

Binnen de gemeenschap van Moerwijk probeert men daarom zo veel mogelijk mensen medeverantwoordelijk te maken, zodat een probleem ook hún probleem wordt en er altijd naar een oplossing gezocht wordt. ‘Verbind je leven met dat van ons, zorg ervoor dat als iets een negatieve invloed heeft op onze gemeenschap, je dat zelf ook voelt en dat je daar ook last van hebt. Nu kan iemand bij het daklozenloket zeggen: sorry we kunnen je niet helpen, híj zal er niet wakker van liggen. Maar die persoon komt terug naar Moerwijk, en gaat ergens inbreken of op een bank slapen en ons netwerk weer zwaarder belasten.’ 

Bondgenotenoverleg en lotsverbondenheid

Bettelies is actief betrokken bij het bondgenotenoverleg. Dit bestaat zo’n drie jaar en is uitgegroeid tot een netwerk van meer dan veertig personen die zich verbonden voelen met Moerwijk: actieve bewoners, informele leiders, wijkprofessionals, onderzoekers van de Haagse Hogeschool en beleidsambtenaren. Ieder brengt zijn eigen perspectief, netwerk en kennis in. Samen vormt dat een bron van creatief oplossend vermogen. 

Bettelies benadrukt het belang van lotsverbondenheid met de Moerwijk-gemeenschap voor onderlinge solidariteit. Zelf zat ze een lange tijd in een bestaansonzekere situatie, omdat de financiering vanuit de pioniersplek ophield. Ze raakte haar inkomen en woning kwijt. ‘Er waren momenten dat ik dacht: nu is het niet meer gezond. Nu is mijn eigen leven zo instabiel dat ik niet meer de constante aanwezigheid kan bieden die je hier nodig hebt.’ Grappend: ‘Ik ben steeds meer op onze doelgroep gaan lijken!’ In deze moeilijke periode hebben andere Moerwijkers voor haar klaargestaan en gezorgd. Het heeft de banden met de Moerwijkgemeenschap versterkt. ‘Het zorgt er ook voor dat ik nu niet zo makkelijk wegloop.’

‘En dat is het volgens mij precies wat wij moeten leren. Dat we wel samen verantwoordelijkheid dragen voor situaties waar we nog geen antwoord op weten.’

Voor Bettelies is de kern van samenlevingsopbouw dat mensen samen verantwoordelijkheid dragen voor een geheel. ‘Nu is dat niet zo. Instanties, professionals zijn altijd maar verantwoordelijkheid voor een klein deel. Ze hoort vaak van ambtenaren: tot zover reiken mijn verantwoordelijkheden, dit kan ik betekenen, maar dat kan ik niet oplossen. Daar durf ik dan ook geen verantwoordelijkheid voor te nemen, want dan word ik verantwoordelijk voor een situatie waar ik geen antwoord op heb.’

Oneerlijke verdeling zorgdoelgroepen

Bettelies is er voorstander van dat zorgdoelgroepen eerlijker over de stad worden verspreid, maar ze ziet het niet gebeuren. De opgave is van Moerwijk een wijk te maken waar mensen krijgen wat ze nodig hebben, juist in moeilijke periodes van hun leven. ‘Nu is het een soort moeras. Je zakt gewoon weg.’ 
Daarom zijn ze nu aan het experimenteren. Via het bondgenotenoverleg, zij als buurtpastoor die netwerken verknoopt en hulpbronnen aanboort, maar ook via een buurtpsycholoog. Die heeft een vrije rol en helpt bijvoorbeeld buurthuizen hoe om te gaan met de psychische kwetsbaarheid van de mensen die daar komen. Bettelies: ‘Er zijn honderd momenten voordat het escaleert. Maar dan moet iemand de persoon in kwestie wel kennen en kijken wat hij nodig heeft. Soms volstaat een gesprek met de psycholoog, zodat ruzies met buren worden voorkomen. Belangrijk is ook dat hij op zondag bij ons in de tuin komt bij de pizza-avond. Hij leert mensen kennen, hij krijgt informatie waardoor hij bijvoorbeeld zorgt dat iemands gas niet wordt afgesloten.’ De reguliere zorg heeft geen goed beeld over het geheel van het persoonlijk leven van deze persoon, zegt Bettelies, terwijl daar een belangrijke sleutel ligt voor een effectieve en preventieve aanpak.

‘De enigen die mogen spreken over de kracht van de bewoners, zijn de bewoners zelf’

Het netwerk van Bettelies praat ook mee met ambtenaren van de gemeente Den Haag. ‘Grootse hulprogramma’s komen natuurlijk met donder en geweld zo'n wijk binnen, met weinig oog voor wat er al gebeurt, waardoor het risico bestaat dat je aan zijlijn van bepaalde ontwikkelingen komt te staan.’ De Moerwijkse gemeenschap heeft er dan ook voor gekozen om mee te praten. Er is een schat aan kennis en ervaring opgebouwd. Die brengen ze in. 

Bettelies vertelt ook altijd dat Moerwijk een achterstandswijk is. ‘Ik word heel chagrijnig als mensen zeggen: “je moet niet zo benadrukken dat het een achterstandswijk is”. Dan is mijn antwoord: 'Wij houden daarmee op als jullie je werk goed genoeg gaan doen'. De enigen die mogen spreken over de kracht van de bewoners, zijn de bewoners zelf, benadrukt ze. Zíj mogen zeggen: 'wij zorgen verdraaid goed voor elkaar en er zit heel veel kracht in deze wijk.’