Waar mag je nog wonen als je arm bent?

Stel, je bent langdurig ziek, krijgt een sociale huurwoning toegewezen aan de rand van de stad, je leeft van een uitkering, je familie woont op afstand, de bushalte verdwijnt, en de bibliotheek en de spoedeisende hulp verhuizen naar de centrale stad. Wat doet dit met je welzijn? 

Woningmarkt als sorteermachine

Door ruimtelijke uitsortering wonen mensen met een gezondheidsachterstand steeds vaker samen in een buurt aan de rand van de stad, beschrijft Planbureau voor de Leefomgeving afgelopen december in dit essay. Dit komt doordat de huidige woningmarkt werkt als sorteermachine.  

Door de verkoop van sociale huurwoningen en herstructurering van wijken kan niet iedereen terug naar z’n oude buurt. Kansarmen verhuizen vervolgens naar sociale huurwoningen die steeds verder liggen van de centrale stad. Plekken waar tegelijkertijd de (sociale) voorzieningen verschralen. 

Minder gezonde omgeving

Zo ontstaan er wijken waar vooral mensen met een achterstandspositie leven in een minder gezonde omgeving, want juist op plekken waar nog wel sociale huurwoningen bestaan is vaak meer geluidsoverlast en meer fijnstof. Terwijl mensen die kapitaalkrachtiger zijn in gezondere gebieden wonen met meer (sociale) voorzieningen. 

Kans op zelf- en samenredzaamheid?

De meest kwetsbare groep Nederlanders loopt door deze uitsortering een nog groter risico op gezondheidsachterstand; ze leven minder lang en in minder goede gezondheid. Dat overkomt vooral mensen met weinig kapitaal in geld, kennis, vaardigheden, netwerk en opleiding. Ze kunnen minder goed meedoen in de maatschappij en zijn veel afhankelijker van hun directe omgeving. Hun kans op welzijn en zelf- en samenredzaamheid is groter als familie en (sociale) voorzieningen als gezondheidscentra en openbaar vervoer dichtbij zijn.  

Cruciale voorzieningen

Welke voorzieningen zijn cruciaal voor deze groep? Vraag het aan de bewoners, adviseert Judith Hin van het Planbureau voor de leefomgeving in de podcast. Volgens haar is er meer ruimtelijk doelgroepbeleid nodig om een goede leefomgeving te realiseren voor de groep met gezondheidsachterstanden. Het uitgangspunt daarbij zou moeten zijn; wat hebben mensen in hun fysieke leefomgeving nodig om zelf- en samenredzaam te kunnen zijn? 

Is het wenselijk?

Ook rijst de vraag of het wenselijk is dat mensen in een kwetsbare positie steeds vaker samen wonen in een wijk aan de rand van de stad. Waarom verdwijnen sociale huurwoningen uit centraler liggende wijken? En wie bepaalt eigenlijk waar sociale huurwoningen worden gebouwd en welke voorzieningen hier nodig zijn?  

Verschillende partijen zoals de gemeente en een woningcorporatie hebben hier invloed op. Het organiseren van een goed functionerende wijk op een gezonde locatie is een weerbarstig samenspel van onder andere corporaties, gemeente, provincie en het Rijk. 

Sociale woningbouw voor de gemeenschap

Deze Tegenlicht aflevering Expeditie Beter Nederland laat zien dat het anders kan wanneer de overheid de leiding neemt in het realiseren van kwalitatief goede wijken en sociale woningbouw.  

In Wenen mag 80% van de mensen op basis van hun inkomen, in een sociale huurwoning wonen. 60% van de Weners woont in sociale huurwoningen. In korte tijd is er in de Oostenrijkse hoofdstad een heel stadsdeel bij gebouwd.

Zwembaden en gemeenschappelijke ruimtes

De gemeente biedt bouwgrond aan via een prijsvraag. Teams van ontwikkelaars, planologen en (landschaps)architecten gaan in een competitie met elkaar. Het team dat de beste leefkwaliteit presenteert krijgt de bouwgrond voor een bedrag dat ver onder de marktwaarde ligt.

Omdat kwaliteit van leven een doorslaggevende factor is, vind je op daken van grootschalige sociale woongebouwen hier en daar zelfs zwembaden. Ook zijn gemeenschappelijke ruimtes, want juist waar veel mensen dicht op elkaar wonen is het belangrijk om oog te houden voor kwaliteit van voorzieningen, zo is de gedachte.

Wooncrisis als bedreiging

Een geïnterviewde landschapsarchitect bespreekt in de aflevering de Nederlandse ontwikkeling waarbij sociale woningbouw steeds meer een zaak van de markt is geworden. Hij en collega’s noemen het de ‘Dutch Case’; een schrikbeeld om bij weg te blijven.  

Hij ziet de wooncrisis die in Nederland is ontstaan als een gevolg van verkeerde keuzes met verstrekkende gevolgen: ‘In Oostenrijk is sociale woningbouw voor de gemeenschap’ zegt hij. ‘In Nederland is het voor de armen’. Hij vindt deze ontwikkeling ‘onverantwoordelijk tegenover de mensen die erop aangewezen zijn’ en waarschuwt ‘door zo’n wooncrisis ontstaan bewegingen die de democratie bedreigen, omdat mensen het gevoel hebben dat ze zijn vergeten.’  

Is het te laat?

De Tegenlicht aflevering laat zien dat een andere weg mogelijk is. Dat sociale woningbouw weer van de gemeenschap kan worden. Ook als de gemeentegrond in het verleden is verkocht aan privé eigenaren. Een hoopvol perspectief.