Terug naar de Akbarstraat

‘De menselijke geest is net een vingerafdruk. Er is er geen eentje hetzelfde. Daarom moet je ook niet in groepen denken. Je moet nooit zeggen; ‘alle Marokkanen’ of ‘alle Turken’ of ‘alle Nederlanders’. Als je wilt dat mensen op een behoorlijke manier samenleven zou je ook eens wat van jezelf moeten opgeven en zelf een beetje moeten opschuiven.’  

Deze uitspraak is van André, thuis in De Kolenkitbuurt waar hij 50 jaar lang een fotografiewinkel had. Hij is een van de bewoners die wordt geportretteerd in de docuserie De Akbarstraat in 2002 en 2020. Twintig jaar geleden deed hij zijn best om in contact te blijven met nieuwe buren die als arbeidsmigrant in zijn buurt kwamen wonen. Wel vond hij toen dat er absoluut geen sprake was van integratie: ‘er is geen Marokkaan lid van de klaverjasvereniging’. Nu heeft hij spijt van wat hij toen heeft gezegd. Hij ziet dat mensen nu eenmaal graag in hun eigen groep samenkomen, of je nu Turks, Marokkaans of Nederlands bent. 

‘Vergeten’ buurt 

In de documentaire Terug naar de Akbarstraat vertellen bewoners over hun Kolenkitbuurt. Een buurt die in de jaren 50 een walhalla was voor Amsterdammers en in 2002 onderwerp werd van een spraakmakende documentaire reeks. Toen schetste documentairemaker Felix Rottenberg een beeld van de ‘vergeten’ Kolenkitbuurt in Amsterdam waar stedelijke verpaupering en spanningen tussen bewonersgroepen speelden. In 2020 gaat de documentairemaker terug. Hij spreekt de volwassenen, die hij 18 jaar eerder als kind ontmoette, en vraagt opnieuw naar hun dromen en het leven in de buurt. 

Wat is het probleem? 

De documentaire is een reflectie op het beeld dat 20 jaar geleden is geschetst. Want wat was toen eigenlijk het probleem van de Kolenkitbuurt? Volgens Hollandse bewoners was het de komst van migranten; hun geliefde buurt is door de komst van die nieuwkomers steeds verder achteruitgegaan. Ondertussen vertrokken er steeds meer oud-Amsterdammers naar een betere woning buiten de stad. In de vrijgekomen woningen werden armere gastarbeiders geplaatst. Zo veranderde de Kolenkitbuurt langzaam in een ‘zwarte’ wijk waar goede scholing en (baan)kansen niet voor het oprapen lagen. 

De culturele bril  

Je ziet in de documentaire dat de nadruk op culturele verschillen een schaduw werpt over de werkelijke problemen. Gülsah Dogan, regisseur van de documentaire in 2020, zegt: ‘Er spelen sociaaleconomische problemen waar met een culturele bril naar wordt gekeken. De klaverjassers hebben het net zo zwaar als hun buren. Die leven ook in slecht onderhouden woningen en kennen ook armoede maar ze denken dat de migrant het beter krijgt dan zij.’ Ook bewoner en cultureel antropoloog Sinan Çankaya ziet dat: ‘Er ontstaat concurrentie en competitie langs etnische lijnen. De problemen die al veel langer speelden, werden geprojecteerd op migranten.’ 

‘Er spelen sociaaleconomische problemen waar met een culturele bril naar wordt gekeken’

Hier zie je de invloed van de socioloog Robert Putnam. Hij werd in 2000 bekend bij bestuurders met zijn boek Bowling Alone en in 2007 stelt hij dat grote (etnische) diversiteit het onderling vertrouwen verzwakt in een buurt. Deze stelling heeft veel invloed gehad op het wijkenbeleid in 2008. Het idee leeft nog steeds, terwijl Putnams stelling inmiddels achterhaald is door verschillende studies van onder meer politicoloog Tom van der Meer. Hij corrigeert de stelling en zegt: diversiteit is op zichzelf niet het probleem, maar vooral de combinatie met sociaaleconomische achterstand. 

Voorbij dominant verhaal  

Anno 2022 is er opnieuw vraag naar wijkenbeleid. KIS (Kenniscentrum Inclusief Samenleven) ontdekte onlangs in de wijkmonitor dat er grote verschillen zijn in leefsituaties onder migrantgroepen en dat de leefbaarheid hierdoor onder druk komt te staan. Daarom wordt gepleit voor een wijkenbeleid op maat, dat gericht is op specifieke groepen, om kansenongelijkheid tegen te gaan. In de documentaire zit een belangrijke boodschap voor toekomstig beleid: staar je niet blind op een dominant verhaal of probleem, maar kijk wat er verder speelt.  
 
Documentairemaker Felix Rottenberg reflecteert op zijn eigen houding twintig jaar geleden. ‘Eigenlijk ben ik gaan meehuilen met de wolven in het bos,’ zegt hij tegen Sinan Çankaya wanneer ze samen zijn eerste documentaire in 2002 bespreken. Hij doelt op de politieke overfocus op culturele achtergrond in plaats van de sociaaleconomische achterstand. Uiteindelijk werd de Kolenkitbuurt een Vogelaarwijk nadat het label ‘slechtste buurt van Nederland’ was opgeplakt. 

Ik ontmoet mij 

Waarom zou je je de documentaire nog bekijken? Tussen de kritische noten door zie je hoopvolle verhalen. Hoe bewoners sinds 2002 initiatief nemen om overbruggende contacten te maken en voor elkaar te zorgen. Malika en Myriam ontmoetten elkaar in 2002, worden vriendinnen en maakten samen een prachtig empowermentprogramma Ik ontmoet mij.  

Bekijk het tweeluik Terug naar de Akbarstraat