Sociaal werk op de barricades

De Limburger Jef Ulburghs (1922-2010) werkte in de traditie van negentiende eeuwse priesters die hun religieus engagement verbonden met de maatschappelijke strijd van armen en lagere sociale klassen. Zoals Daens deed hij dat buiten de lijnen die de katholieke kerk daarvoor uittekende, maar Ulburghs deed dat wel wat behendiger! Ulburghs stapte ook in de formele politiek (eerst SP daarna Agalev), weliswaar na jaren van zelfstandig actiewerk.

Vormingswerker voor mijnwerkers

Maar waarin hij zich kleurrijk onderscheidde, was zijn inpassing in het eigen tijdsfragment. Ulburghs functioneerde in de jaren zeventig tussen sociale strijd en sociaal werk in. Hij deelde inspiratie met Derde Wereld-priesters en met progressieve jongeren die dreven op het elan van die tijd.
Ulburghs was het prototype van de basiswerker die de strijd van gewone mensen stem en richting geeft. Hij werd (links) vormingswerker en opbouwwerker voor mijnwerkers en gastarbeiders in de bedreigde omgeving van mijnsluitingen (1970) en maakte zich hard om iets te doen aan de slechte woonsituaties in de Limburgse cités. 

Wereldscholen: lokaal politiserend vormingswerk

Bij terugkeer in Limburg (1969) richtte hij, geïnspireerd door het Waalse Communauté et Développement, Gemeenschap en Ontwikkeling op. Deze organisatie zette Ulburghs op met Limburgse studenten en de Kristelijke Arbeidersjongeren (KAJ). Het moest het voertuig worden voor volksontwikkeling als 'instrument van bevrijding'. De opvattingen van Jozef Cardijn en zijn KAJ-beweging werden daarmee, in de ogen van Ulburghs, geactualiseerd. Paolo Freire's benadering kreeg er Vlaamse impact mee. In 1970 werd G&O omgedoopt tot Wereldscholen. Wereldscholen opteerden voor breed lokaal politiserend vormingswerk: rond Derde Wereld, gastarbeiders, stadsproblematiek, vrouwenemancipatie, buurtwerk, gezondheidszorg en wereldwinkels. Ze waaierden uit over heel Vlaanderen, maar met de grootste concentratie en samenhang in Limburg. In 1983 eindigde het initiatief. 

Tegen elitair cultureel gedrag

Ulburghs vond ook aansluiting bij de afgescheurde Jong-Davidsfondsbeweging (1973). Die verzette zich tegen elitair cultureel gedrag en opteerde samen met het Centrum voor Vorming en Aktie (CVA) voor culturele ontwikkeling als emancipatiestrijd, verbonden ook met de Derde Wereld. In Limburg richtten ze zich met hun engagement op de mijnproblematiek. De samenwerking tussen beiden leidde tot taakverdeling: Wereldscholen voor volwassenen en CVA voor jongeren. Doel was een basisdemocratische beweging te realiseren. Uit de Wereldscholen groeide ook de Arbeidersuniversiteit (1973), bedoeld om de kennisontwikkeling van militanten op te tillen tot een nadrukkelijk kritisch en hoger niveau, zodat ze gefundeerde maatschappelijke strijd konden voeren. De ‘Arbeidsuniversiteit’ was een vierjarige cyclus tot ‘vorming van animatoren in het basiswerk’ die liep in Hasselt, Gent en Leuven. 

Vorming tot Bevrijding en het I.O.C. (Internationaal Ontmoetingscentrum voor Basisgroepen) waren andere loten aan de boom die Ulburghs liet groeien. 

Strijdlustig buurt- en opbouwwerk botst met streekopbouwwerk

Ulburghs koos voor de onvoorwaardelijke koppeling van vorming en actie. Zijn invloed op het buurtwerk van Zwartberg, Texas, Sledderlo, Winterslag (Genk) en Meulenberg (Houthalen) dat ontstond in de nasleep van de mijnproblematiek, lag daarbij voor de hand. Hieruit groeide een militante vorm van buurt- en opbouwwerk uit voort, die niet altijd even goed spoorde met het formele Limburgse streekopbouwwerk (Limburgs Instituut voor Samenlevingsopbouw). Ulburghs' idealistische inspiratie was echter voor heel wat buurtwerkers het enige houvast in hun praktijk binnen een bedreigde economische en sociale omgeving. Ook toen hij koos voor een politieke carrière bleef zijn invloed in de streek duidelijk aanwezig.

Uit Wereldscholen groeide ook Samenlevingsopbouw Alken (erkend in 1975) dat duidelijk koos voor een gepolitiseerde vorm van opbouwwerk. 

Dit artikel is eerder gepubliceerd op Canon Sociaal Werk en geschreven door Wim Verzelen, redacteur van Canon Sociaal werk.