Zomerserie #2: Opbouwwerk is geen luxe

Dit artikel maakt deel uit van onze zomerserie waarin we eerder geplaatste verhalen opnieuw onder de aandacht brengen.

In het voorjaar van 2022 verscheen bij Movisie het essay met de titel Het geheim van de lange relatie.  Dit ‘geheim’ maakte mij nieuwsgierig en zette me aan het denken.

In dit essay wordt gepleit voor meer beleidsmatige continuïteit van sociale professionals in de wijk. Vanuit mijn ervaring weet ik dat bewoners, met name uit wijken waar van alles speelt op het gebied van maatschappelijke vraagstukken, gebaat zijn bij professionals die er langer werken. Denk aan de maatschappelijk werker, de jongerenwerker, de wijkagent, en dus ook aan de opbouwwerker die werkt aan samenlevingsopbouw. 

In het essay staat ‘…net als de spreekkamer van huisartsen, is continuïteit van maatschappelijk werkers ook een cruciale bouwsteen van samenlevingsopbouw. Ook hier is het uitgangspunt dat het tempo van verandering door gemeenschappen zelf dient te worden aangegeven…’. Dit klinkt mij als opbouwwerker - die al lang in verschillende stadswijken werkt - natuurlijk als muziek in de oren! Die continuïteit is een prachtig voornemen, dat hopelijk de komende tijd in meer wijken in het land wordt gerealiseerd.

Collectieve benadering

Langdurige aanwezigheid van opbouwwerk in de wijk is belangrijk om gemeenschappen vanuit bewoners te kunnen versterken. Maar hiernaast leveren opbouwwerkers op meer vlakken een zinvolle bijdrage aan het professionele speelveld in de wijk. 

Zo blijkt sinds de start van de transities dat de omslag naar meer gemeenschapsgericht werken in wijken niet vanzelf gaat. Een groot deel van de professionals in de wijken, richt zich op hulp en begeleiding voor individuele wijkbewoners. Terwijl voor een aantal zorg- en hulpvragen juist een goed welzijnsantwoord is. Dat is waar de expertise van de opbouwwerker om de hoek komt kijken. 

Opbouwwerkers hebben ervaring met collectieve aanpak en hebben bijvoorbeeld goed zicht op het collectieve activiteitenaanbod in de wijk. Door deze kennis beschikbaar te stellen binnen het netwerk van wijkprofessionals, helpen zij om de beweging te maken naar een collectieve benadering van vraagstukken.

’Voor sommige zorg- en hulpvragen is ook een goed welzijnsantwoord aanwezig, dat is waar de expertise van de opbouwwerker om de hoek komt kijken.’

Zo trek ik binnenkort met de medewerkers van het buurteam uit mijn wijk - die vanaf 2022 in plaats zijn gekomen van het sociale wijkteam - door de wijk met een ‘Wijksafari’. De route van deze rondleiding is, met wat hulp van het opbouwwerk, gemaakt door de bewoners en leidt langs plaatsen die belangrijk zijn voor hen. Dit voorbeeld laat zien dat je eenvoudig een stap kunt zetten naar een meer collectieve benadering in je werk.

Naast eerdergenoemde professionals, kunnen woningcorporaties ook een belangrijke partner voor de opbouwwerker zijn om samen te werken aan impact van vertrouwde gezichten in de wijk. Zo organiseerde ik afgelopen voorjaar en zomer weer pop-up terrasjes door de wijk. Ditmaal ook samen met de corporaties bij hun wooncomplexen. Dit leverde veel laagdrempelige ontmoetingen op tussen buurtbewoners.

Nationale opbouwwerker 

Opbouwwerkers timmeren flink aan de weg in het land. Bij Krachtproef, het netwerk van meer dan 800 opbouwwerkers uit het hele land, bruist het van de activiteiten! En volgens Lex Staal van Sociaal Werk Nederland zou Nederland zelfs gebaat zijn bij een Nationale Opbouwwerker. Gezien alle maatschappelijke vraagstukken in wijken, is een professioneel opbouwwerk geen luxe meer in een wijk.

Als opbouwwerker werk ik vaak als ‘alongsider’. Dat is geen insider, noch een outsider volgens Cormac Russell, de expert op het gebied van de ABCD-methode. Waar het kan werk ik ook met de ABCD-principes en ga uit van de kracht van de bewoners zelf. Het eigenaarschap van bewoners staat namelijk altijd centraal. Ik gebruik verschillende werkvormen, zoals de genoemde pop-up terrasjes, om te werken aan het verduurzamen en vermeerderen van onderlinge relaties tussen de buurtbewoners. Op deze manier werk ik aan sterke gemeenschappen in de wijk. Wel moet ook ik, als community builder en ervaren opbouwwerker, er altijd alert op blijven dat ik het eigenaarschap bij bewoners laat. 

Maar er is meer nodig!

Al met al mooie ontwikkelingen zou je zeggen, als je naar de groeiende landelijke belangstelling voor samenlevingsopbouw kijkt. Tegelijkertijd zijn er grote uitdagingen. 

Een van de grootste daarvan zijn opleidingen. Sinds het verdwijnen van de CMV- opleidingen maakt samenlevingsopbouw als specialisme geen of nauwelijks deel uit van de huidige Social Work opleidingen. Afgestudeerden in het land hebben weinig of geen beeld van het vak van de samenlevingsopbouw. Wat zou het mooi zijn als er weer een hoogleraarschap samenlevingsopbouw terug zou komen. 

Opbouwwerk heeft in veel plaatsen een te marginale positie. Ik werk gelukkig in een stad waar opbouwwerk ingebed is in verschillende wijken, maar we moeten niet vergeten dat het professionele opbouwwerk in veel steden is ontmanteld.

Ondanks de groeiende betekenis van samenlevingsopbouw in de wijken is er nog veel werk aan de winkel. Alleen zo kan opbouwwerk, vrij naar Wil van der Leur, niet alleen het vak van de toekomst blijven, maar ook van het heden. De tijd is er rijp voor!

Dit artikel is eerder gepubliceerd op 4 oktober 2022.