Acht lessen voor de professional die gebruik wil maken van buurtkracht

In 2012 startte Movisie met het volgen van 25 initiatieven in buurt- of dorpskracht: burgerinitiatieven waarbij de kracht van een gebied benut wordt en waarin de burger centraal staat bij de aanpak van een vraagstuk. Op basis van de bevindingen van Movisie zijn acht lessen voor professionals (van buurtwerker tot ambtenaar) gedefinieerd.

Les 1: Laat buurtbewoners zélf activiteiten ontwikkelen

Mensen wonen graag in een veilige, schone buurt waar de omgang prettig is en iedereen meedoet. Bewoners spelen hierin een grote rol, omdat juist zij een positieve invloed (kunnen) hebben op de leefbaarheid in hun omgeving. Laat lokale gemeenschappen zélf initiatief nemen om hun buurt te verbeteren en zorg dat ze gebruik maken van de aanwezige capaciteiten en vaardigheden.

Les 2: Enthousiasme groeit als bewoners zelf mogen bepalen wat kan en mag

In het meest ideale geval zijn burgers inhoudelijk verantwoordelijk voor hun initiatief. Het zélf mogen bepalen van wat kan en mag, genereert de grootste kracht en het meeste enthousiasme. Vaak is er een directe aanleiding voor bewoners om aan de slag te gaan. Dat kan iets positiefs zijn, zoals een beschikbare ruimte. Of iets noodzakelijks, zoals de dreigende opheffing van één of meer voorzieningen.

In Holwierde bijvoorbeeld sprongen bewoners op de bres om hun buurtsuper overeind te houden. In Amersfoort namen gebruikers het met sluiting bedreigde wijkcentrum Het Klokhuis over van de gemeente.

Les 3: Dichttimmeren en sturen … niet doen!

Buurt- en dorpskracht gedijen optimaal bij de juiste professionele ondersteuning. Wijken leven op als bewoners de ruimte krijgen. Daarom is een dichtgetimmerd plan om bewonersbetrokkenheid te vergroten geen goed idee. Evenmin als sturen op het eigen activiteitenaanbod. Aanvankelijk enthousiaste bewoners haken sneller af als het eigen initiatief hen uit handen genomen wordt. Gemeenten zijn vaak vanuit de beste bedoelingen betrokken bij een initiatief, maar ze treden soms te sturend op. Zo opperde de gemeente Someren Noord tijdens een bewonersbijeenkomst eens het idee om maatschappelijke stages op te nemen in het te ontwikkelen dorpsplan. Dat leidde al snel tot de vraag: sluit dit idee aan bij de daadwerkelijke behoeften van de bewoners of vooral bij de beleidsplannen?

Les 4: Geef rugdekking en zoek naar de ideale mix van samenwerking

Het geven van ruimte en vertrouwen aan bewoners is iets anders dan hen volledig loslaten. Ondersteuning door organisaties en de gemeente is noodzakelijk om het maximale uit initiatieven te halen en plannen te verduurzamen. Bij initiatieven om de buurt te verbeteren werken bewoners vaak samen met onder meer: welzijnsinstellingen, woningcorporaties, ondernemers en de wijkagent. Elke buurt of ieder dorp heeft z’n eigen samenstelling van krachtige burgers, bedrijven, ondernemers en professionals in welzijns- of overheidsdiensten. De kunst is om de ideale mix van samenwerkingspartners te vinden.

Les 5: Help het netwerk van bewoners te vergroten

Door een gelijkwaardige samenwerking profiteren bewoners van de kennis, kunde en het netwerk van (coachende) professionals om hun initiatief goed op te bouwen. Professionals stimuleren actieve bewoners vaak om verbindingen te leggen met andere bewoners buiten hun eigen netwerk. Nogal wat bewonersinitiatieven leunen teveel op één of een te klein aantal bewoners. Dat maakt de bewoner en dus het initiatief kwetsbaar. De uitdaging is om steeds nieuwe mensen te vinden die taken uitvoeren en die verantwoordelijkheid willen nemen.

Les 6: Bewoners kunnen professionele instellingen versterken

Een goed initiatief profiteert van de expertise en de vaardigheden van bewoners, zoals commerciële, communicatieve of leidinggevende capaciteiten. Bewoners zijn immers méér dan alleen inwoner. In Veldhoven bereikten bewoners, die als vrijwilligers huis aan huis bij mensen langsgingen, ook eenzame ouderen. Terwijl de lokale welzijnsinstelling bij deze groep juist heel moeilijk binnenkwam. In dit soort gevallen ligt het gevaar op de loer dat een succesvol bewonersinitiatief gaat concurreren met de professionele instelling. Terwijl ze elkaar juist kunnen versterken.

Les 7: Vrijwillige steun verbetert toegankelijkheid van zorg

Het gezamenlijk organiseren van activiteiten en het in contact brengen van bewoners met elkaar versterkt sociale banden. Door de verbinding die ontstaat zijn mensen eerder geneigd elkaar te helpen. Het organiseren van ondersteuning op vrijwillige basis voor hulpbehoevenden verlaagt vaak de drempel voor het vragen om hulp. Een mooi voorbeeld is het zorgsteunpunt in Heusden, dat door de toenemende behoeften van ouderen veranderde in een breed opgezet dorpssteunpunt, gerund door vrijwilligers. De toegankelijkheid van (zorg)voorzieningen in de omgeving is daarmee gewaarborgd en de afhankelijkheid van professionele zorg en ondersteuning is verminderd. Een ander voorbeeld is het op wederkerigheid gebaseerde Tijdspuntensysteem in Zierikzee. Mensen zetten zich in voor de buurt of voor buurtbewoners en kunnen met zogenaamde Tijdspunten iets teruggeven. Actieve bewoners krijgen een ‘beloning’, terwijl zij die afhankelijk zijn eerder om hulp durven vragen omdat sprake is van een meer gelijkwaardige relatie.

Les 8: Vrijwillige inzet kan niet alles oplossen

De participatiesamenleving heeft zijn grenzen. Niet iedereen kan meedoen. Vrijwillige inzet lost veel op, maar niet alles. Zo was de organisatie en het beheer van het dorpssteunpunt in Heusden volledig in handen van vrijwilligers, maar de uitbreiding ging gepaard met een professionaliseringsslag. Sindsdien zorgt de deskundige inzet van een dorpsondersteuner voor de noodzakelijke kwaliteit en continuïteit.

Deze lessen komen uit het e-boek (PDF) ‘Stappen in buurt- en dorpskracht, initiatieven in samenwerking op de voet gevolgd.’ Hierin vind je het volledige verslag inclusief portretten van de 25 initiatieven.