Wat is er nodig om armoede en schulden de wijk uit de helpen?

Op 1 december vond het ‘Nationaal Laboratorium Armoede en Schulden Nederland uit!’ plaats in Amsterdam. Ook voor buurtprofessionals en actieve bewoners zijn schulden en armoede een weerbarstig vraagstuk. Sociale wijkteams hebben hun handen er vol aan. Armoede heeft effect op allerlei facetten van het welzijn van bewoners. Zoals twee sociaal werkers van het wijkteam in Leeuwarden hier en hier vertellen.

‘Betaald werk is een dogma geworden: gij moet en zult werken’

Rutger Bregman is historicus en voorstander van een basisinkomen voor iedereen: ‘Betaald werk is een dogma geworden. Het is: gij moet en zult werken’ zegt hij. ‘Daardoor gaat zoveel talent verloren’. Ook voor buurtprofessionals is dit herkenbaar.

‘Experimenten wijzen uit dat mensen niet lui worden van een basisinkomen maar dat zij juist overeind komen en iets opbouwen’ vertelt Bregman. ‘Armoede werkt namelijk verlammend, zo is te lezen in het boek Schaarste’. In buurten waar veel armoede heerst kan het basisinkomen daarom juist helpen om mensen de regie terug te geven.

We zijn volgens Bregman toe aan een herdefiniëring van de waarde van werk. De contouren van de beweging zijn volgens hem al zichtbaar. Samson en Pechtold stelden onlangs voor dat bijstandsgerechtigden de helft van hun verdiensten mogen houden. Want, zo zeggen de partijleiders: veel mensen willen ook op een andere manier bijdragen; bijvoorbeeld door vrijwilligerswerk te doen in de buurt.

Te weinig aandacht voor armoede onder vrouwen met migrantenachtergrond

‘Onder de mensen met een migrantenachtergrond groeit de armoede terwijl die daalt bij mensen zonder migrantenachtergrond’, vertelt Jurriaan Omlo in de labsessie over etniciteit, gender en armoede. ‘En alleenstaande moeders leven twee keer zo vaak in armoede als vaders.’ Volgens de onderzoeker is hiervoor te weinig aandacht. Hij noemt twee dingen die (buurt)professionals kunnen doen: ‘Werk aan het bereiken van vrouwen met een migrantenachtergrond. Veel (buurt)professionals zijn niet voldoende cultuursensitief en boeken daardoor minder goede resultaten. Ook helpt het om voorwaarden te creëren waardoor vrouwen parttime kunnen werken of kunnen ondernemen naast hun uitkering. Een goed voorbeeld is scharrelondernemerschap.’

Een deelnemer merkt op dat vrouwen vaak niet willen werken. ‘Empowerment is nodig om vrouwen te motiveren om na slechte ervaringen hun rol op te eisen’ legt Omlo uit.

Amal Abbass-Saal kent de verhalen: ‘Veel vrouwen met een niet-Nederlandse achtergrond komen met een droom maar die vervliegt door de veelheid aan barrières die zij ervaren met teleurstelling als gevolg. Thuisgevoel is volgens Abbas-Saal belangrijk. Ze ondersteunt buurtbewoners in de wijk met de (buurt)projecten van Inspiratie-Inc om er naar te streven hun eigen cultuur te behouden, om weerbaar te zijn en iets voor zichzelf op te zetten. Ze probeert ze een wij-gevoel in de buurt te activeren: ‘Iedereen moet zich inzetten voor saamhorigheid.’

Sadaqah initiatief: combineert noodhulp met informele steun

Emel Can is opbouwwerker voor Samenwonen-Samenleven een sociale buurtonderneming. Ze coördineert het Sadaqah initiatief, waarmee noodhulp wordt gecombineerd met ervaringsdeskundigheid in armoede en uitsluiting: ‘Voor bewoners die in armoede leven is het informele heel belangrijk. Bewoners kunnen hier gewoon naar binnen lopen zonder dat direct zichtbaar is dat ze een voedselpakket nodig hebben. We werken met bondgenoten: ervaringsdeskundigen die de schaamte wegnemen en die de tijd maken voor gesprekken waar professionals niet aan toe komen.’

Amal Abbass-Saal vult aan: ‘Wederkerigheid is heel belangrijk: als dat ontbreekt dan beschadigd het de waardigheid’.

Can en Abbass-Saal hebben drie tips voor (buurt)professionals: ‘Ga met mensen in gesprek en verdiep je in hun levens. Maak gebruik van ervaringsdeskundigheid, daar is nog steeds te weinig aandacht voor.’ Maar ook: ‘Wees je bewust van je privileges en gebruik die. Je kunt als professional invloed uitoefenen op management- en bestuurlijk niveau.’

Armoede en schulden bestrijden vanuit vertrouwen

In de tweede labsessie van die middag gaat het over bestrijding van armoede: wat werkt gaan doen. ‘Je ziet bij mensen met schulden en armoede heel veel wantrouwen omdat ze nergens meer op kunnen rekenen’ vertelt Christine Kuijpers van Movisie. Ze pleit ervoor dat er meer vanuit vertrouwen gewerkt wordt.

Jemma Zerhane van Bureau Frontlijn uit Rotterdam, deelt een dilemma. Frontlijn wil vroegtijdig voorkomen dat buurtbewoners in de problemen raken door schulden. Het probleem is dat buurtbewoners veel te laat aankloppen. Daarom gaan de professionals eropaf. Ze werken nauw samen met basisscholen en huisartsen om vroegtijdig problemen te signaleren. Ook informeert de woningcorporatie hen over huishoudens met een huurachterstand.

Een deelnemer reageert op de werkwijze: ‘Als je via andere buurtorganisaties informatie inwint ga je voorbij aan privacy en win je geen vertrouwen.’

Eropaf vanuit vertrouwen. Kan dat?

De deelnemers adviseren Bureau Frontlijn met alternatieven die helpen om op basis van vertrouwen te werken:

‘Er is vertrouwen in mensen, niet in instanties. Probeer daarom de juiste sleutelfiguren in informele buurtnetwerken te vinden.’

‘Binnenkomen vanuit het probleem werkt vaak niet. Maak entree via warm contact: want je zorgen delen met een professional is iets anders dan je verhaal vertellen.’

‘Zorg dat er positieve verhalen over Bureau Frontlijn rondzingen in de wijk.’

‘Het taboe rond armoede is groot. Werk samen met ervaringsdeskundigen. Die kunnen helpen dit te doorbreken.’

En, tot slot: ‘probeer een magneet te worden in plaats van eropaf te gaan. Zorg dat je bekend bent bij de buurthuiskamers, buurtwinkeltjes en andere plekken waar mensen uit zichzelf binnen wandelen.’

Was jij ook bij het Nationaal Laboratorium aanwezig en/of heb jij nog tips voor community builders die armoede willen bestrijden? Deel ze hieronder.