Goede Buren: aangrijpende documentaire over sociaal isolement

In het kader van een traject over de versterking van de sociale basis in Amstelveen heb ik met een aantal inwoners, beleidmakers en professionals gekeken naar de film ‘Goede Buren’. Eerst samen kijken en daarna bespreken.

Lugubere aanleiding

De film gaat over het sociaal isolement van ouderen maar ook over buurt- en gemeente initiatieven om dat tegen te gaan. Op initiatief van de gemeente Rotterdam gaan Wilma (70 jaar en met een zwaar doorrookte stem) en haar buurvrouw en vriendin Ada (59) langs bij alleenstaande 75+ met een vragenlijst over sociaal isolement. De aanleiding hiervoor is triest.

21 november 2013 vinden bouwvakkers het lichaam van een overleden vrouw in haar woning in Rotterdam. Al luguber genoeg zou je zeggen. Echt choquerend werd het toen naderhand is ontdekt dat deze vrouw al tien jaar daarvoor, op 74-jarige leeftijd, in alle eenzaamheid is overleden. Die vondst werd de aanleiding voor de documentaire met de, ook als cynisch te bestempelen, titel Goede Buren.

Schijn ophouden

De filmmaakster, Stella van Voorst van Beest, kiest om deze dames te volgen tijdens de huisbezoeken. Wilma en Ada trekken als vrijwilligers langs de deuren in de Rotterdamse wijk Groot IJsselmonde-Noord en stellen de ouderen allerlei vragen. Vragen als ‘Wat voor cijfer zou u geven aan de kwaliteit van uw leven?’, ‘Voelt u zich wel eens eenzaam?’ en ‘Hoe vaak komt u buiten de deur?’.
 
Een van de meest schrijnende verhalen is die van de 85-jarige mevrouw Van der Kleij. Tijdens het eerste bezoek van het duo praat ze nog volop en houdt ze de schijn op totaal niet eenzaam te zijn: ‘Ze mogen me allemaal zo graag hier in de buurt.’ Later blijkt zij meer verdriet te voelen en eenzaamheid te ervaren dan ze in eerste instantie laat zien.

’De stiltes die in de huizen overheersen zodra de vrijwilligers of de thuiszorg de deur achter zich dichttrekken, grijpen aan’

Pijnlijk en schaamtevol

In eerste instantie keek ik met een professionele blik naar de activiteiten. Wat doet het duo precies en hoe doen ze dat? Langzamerhand veranderde mijn professionele blik in die van een dochter van twee ouderen en een toekomstige oudere. Goede Buren is bij momenten echt diep tragisch bijna niet te verdragen, zo pijnlijk en schaamtevol. Dan weer enorm ontroerend en zelfs troostend hier en daar. Het laat zien hoe ouderen zonder steun langzaam maar zeker vereenzamen en zelfs in een sociaal isolement terecht kunnen komen die bijna niet omkeerbaar is. Na de film moesten we allemaal bijkomen voordat we erover gingen praten. Ik vroeg een aantal aanwezigen om te reageren.

Beleidsmedewerker: ‘De film Goede Buren geeft op zeer indringende wijze weer wat eenzaamheid inhoudt. De stiltes die in de huizen van de eenzame ouderen overheersen zodra de vrijwilligers of de thuiszorg de deur achter zich dichttrekken, grijpen aan. De pogingen van de Rotterdamse vrijwilligers Ada en Wilma, die op geheel eigen wijze en indirecte manier hun werk doen, maken op soms pijnlijke manier duidelijk hoe moeilijk het is om te bepalen waar de grens ligt tussen zorgen voor en bemoeien met. Aan hun goede bedoelingen mag echter niet getwijfeld worden.’

Bekijk de trailer van de documentaire Goede Buren hieronder.

Dat de film sterke gevoelens oproept, beaamt een wijkcoach: ‘Ik ergerde me dood tijdens het zien van de documentaire, heb halverwege zelfs verzocht het uit te zetten, niet te verdragen hoe deze vrijwilligers met de mensen omgingen. Of was dit wellicht de opzet van de documentairemakers?’ Hij vervolgt: ‘Ik heb zelf dit project een aantal jaren mogen coördineren en ik hoop toch echt dat ik mijn vrijwilligers beter instrueerde. De twee dames die ze voor de documentaire hadden uitgezocht en getraind werden om een enquête af te steken, zaten boordevol (voor)oordelen. Ze luisterden en observeerden niet. Het enige lichtpunt was dat de dames volhielden, ze bleven terugkomen bij de ouderen. En ja, ze wisten uiteindelijk met doordrammen ‘eenzaamheid’ naar boven te halen. Werkelijk met schaamrood op de kaken heb ik gekeken naar hoe deze dames hun zin doordreven, patsboem de vragen stelden en bij voorbaat al de mensen beoordeelden.’

‘Er werden door de geïnterviewde signalen af gegeven, er werden letterlijk opmerkingen gemaakt, maar niets maar dan ook niets werd er opgepakt. Wat mij betreft, haal deze documentaire van de buis. Er zijn betere films gemaakt, er zijn betere interviews afgenomen en er zijn betere vrijwilligers.’

Het blijft interessant dat deze film bij iedereen wat anders oproept. Ik hoop echter niet dat deze film ooit gebruikt wordt in een inburgeringscursus, dit is niet de samenleving die je wil overdragen aan nieuwkomers.

Lou Repetur is programmaleider Sociale basis bij Movisie. Lees meer over het versterken van de sociale basis.