Anders kijken vanuit ecosociaal perspectief

Buurtwijsredacteur Daniël Pit sprak met Richard de Brabander over ecosociaal werken. 'Ik interview lector Ecosociaal werk Richard de Brabander eind 2023 via teams. Hij praat ontspannen en tegelijkertijd vastberaden over sociale rechtvaardigheid, het belang van politiseren en de benaderde positie waar het sociaal werk zich volgens hem in gemanoeuvreerd heeft.'

Wat Richard de Brabander betreft moet het echt anders. En daarbij gaat het om meer dan alleen groene buurtinitiatieven: ‘Als je alleen boomspiegeltjes doet met de kinderen in de straat en je hebt er verder geen verhaal bij, dan houdt het snel op.’ 

Wat is ecosociaal werk eigenlijk? 
‘Dat zijn we nog aan het ontdekken. Het makkelijke antwoord is dat het gaat om het initiëren van projecten waarbij sociale en ecologische doelen gecombineerd worden, of zorgdoelen. Het moeilijke antwoord is meer filosofisch van aard. Dat gaat over denkwijzen, mensbeelden en waarden en normen die zich vertalen in structuren en uiteindelijk praktijken. Het raakt heel erg aan de centrale waarden van het sociaal werk. En vraagt een andere manier van nadenken. Die is misschien abstract, hoog over de hoofden heen. Maar ik vind dat we het moeten proberen.’ 

Wat betekent dat dan voor het sociaal werk?
‘Het sociaal werk moet bij zichzelf te rade gaan. Er wordt mij vaak voor de voeten geworpen: moeten we dit er ook nog bij doen? Maar dat is het niet het punt. Als je vanuit ecosociaal perspectief gaat werken, ga je anders kijken. Of dat nu in de schuldhulpverlening of in een verpleeghuis of wijk is, het gaat erom hoe je je verhoudt tot jezelf, anderen en je omgeving.’

Het sociaal werk moet volgens de Brabander een andere manier van denken omarmen. Waarin niet de mens centraal staat, maar waarin de mens onderdeel is van een ecosysteem waar natuur en dier een gelijkwaardige plek hebben.

Er is een grote groep mensen die hier helemaal niet mee bezig is. Heeft het sociaal werk ook een taak om die mensen te onderwijzen? 
‘Het is belangrijk dat je dat onderwijzen niet met een geheven vingertje doet. We moeten mensen niet alleen informeren over bijvoorbeeld het eten van suiker of vlees. In plaats daarvan moeten we een leeromgeving creëren waarin mensen ontdekken dat het ook anders kan. Een goed voorbeeld is Public food (een Rotterdams initiatief dat zich inzet voor voedselrechtvaardigheid, DP) dat op maandag bij elkaar komt en een tafel vol met vruchten klaarlegt. Wanneer iemand dan vraagt of er suiker is zegt de rest: nee joh, dat moet je met dadels doen, dat is veel lekkerder en veel gezonder.'
 
Wat als iemand gewoon suiker wil? 
‘Sommige mensen zijn niet eens bekend met het feit dat veel suiker niet goed voor je is. Voor groepen in kwetsbare posities moet je mogelijk maken dat ze die keuzes kunnen maken en dat kan nu niet. Wat je niet moet doen is voorschrijven. Iedereen wil uiteindelijk gezond eten, als dat niet toegankelijk is hebben we een probleem.’ 

Maar mensen keuzevrijheid bieden is toch wat anders dan die keuze een bepaalde kant opduwen? 
‘Sociaal werkers sturen altijd. Nu vragen ze ook aan mensen wat hoe zelfredzaam zij zijn. De tegenstelling tussen de waarden, overtuigingen en uitgangspunten van de sociaal werker en de bewoner zal altijd bestaan. Dat is niet erg, zolang je er maar met elkaar over kan discussiëren. Ik erken die spanningen wel, maar die moeten we laten bestaan. Dan wordt het ook duidelijk dat het gaat over politieke keuzes.’  

‘We zijn uitvoerder van beleid geworden.’

 
Moet het sociaal werk een leidende rol hebben in het ecosociaal werken? Is het niet aan de politiek om daarin keuzes te maken, die vervolgens doorwerken in de opdracht aan het sociaal werk? 
‘Dat vind ik juist het grootste probleem van het sociaal werk in de afgelopen dertig jaar. Dat het zich in die positie heeft laten manoeuvreren. Als het gaat om het bevorderen van sociale rechtvaardigheid dan moet je problemen die je bij specifieke groepen in een kwetsbare positie tegenkomt op een structureel niveau agenderen. Ik vind dat het sociaal werk weer de rol van een politieke praktijk moet pakken. Want sociaal werk ís een politieke praktijk die gebaseerd is op politieke keuzes. Al wordt dat vaak anders voorgesteld. Dit hebben we de afgelopen twintig jaar niet gezien; we zijn uitvoerder van beleid geworden.’

Ecosociaal buurtmaken 

Dit verhaal is onderdeel van de serie over ecosociaal buurtmaken. De leefomgeving in achterstandswijken is vaak minder groen (met gevolgen voor gezondheid en hittestress) en ligt vaker vlak bij een snelweg. Met als doel sociale rechtvaardigheid en een betere balans tussen mens en natuur. Hoe gaat dat in de praktijk?