Wijsheid in de buurt
Foto: Sebastiaan ter Burg (Flickr Creative Commons)
‘Waarom ligt er pis in de lift?’ Een tijdje geleden las ik het aangrijpende artikel in de Volkskrant van Charlotte Huisman, waarin zij verslag doet van de verloedering van een flat in het Utrechtse Overvecht. Vuilnis over het balkon, spugen op gehandicapten en intimidatie als je mensen aanspreekt. Ze belde bij iedereen aan en kreeg een verhaal te horen van verziekte verhoudingen ‘De ratten hier zijn zo volgevreten dat ze het niet meer op kunnen’. Citaten van bewoners die meer zeggen dan welk onderzoek dan ook.
Papier en werkelijkheid
Bijna 40 jaar geleden, bij één van mijn eerste sollicitaties als buurtwerker in een stadsvernieuwingswijk in de gemeente Nijmegen, kreeg ik een uitgebreid onderzoek meegestuurd over de sociale omstandigheden in die wijk. Nou, die waren niet best. Hoge werkloosheid, slechte kwaliteit van de huizen, vervuiling van omliggende industrie, verkeersdruk, onderwijsachterstand, criminaliteit en zo kan ik nog een tijdje doorgaan. Als voorbereiding op mijn eerste gesprek huurde ik een fiets om de betreffende wijk wat te verkennen. Deze lag er eigenlijk best netjes bij! Toen ik deze indruk weergaf, had ik meteen de bewoners van de sollicitatiecommissie op mijn hand en werd ik aangenomen.
De wijk had een sterk verenigingsleven, er was veel burenhulp en inderdaad, er waren een aantal straten en woonblokken waar de genoemde problematiek oververtegenwoordigd was. De beelden van de gemeente en de corporaties stonden echter vast: de hele wijk was één groot probleemgebied en moest op de schop. Het overgrote deel van de bewoners was echter verknocht aan hun wijk. Natuurlijk moest er inderdaad ook veel gebeuren in de sfeer onderhoud en renovatie en, niet te vergeten, aan het onderwijs, de leefbaarheid en de werkeloosheid.
Op huisbezoek
Als buurtwerkers zijn we toen eerst huis voor huis met de bewoners gaan praten. We werden soms wat argwanend ontvangen, maar al snel praatten de mensen honderduit en poseerden ze trots voor een foto in hun zelf verbouwde paleisjes. De expositie van deze foto’s stond in schril contrast met de beleidsnota’s van de gemeente. Deze ervaring heeft me voor eens en voor altijd geleerd dat er een groot verschil is tussen de papieren werkelijkheid en de beleving van de bewoners zelf. Natuurlijk werd er veel geklaagd en was er veel wantrouwen, maar mensen waren ook trots en bereid om iets voor hun buurt te doen.
Empowerment of Eigen Kracht
Jezelf teveel identificeren met de wijkbewoners en meegaan in hun klaagcultuur werkte averechts. We wilden niet namens de bewoners met ambtenaren, wethouders en corporaties in overleg te treden. Bewoners kunnen dat uiteindelijk prima zelf. Daarin konden we ze en trainen en ondersteunen. Het was vooral belangrijk dat ze zelfvertrouwen kregen en inzagen dat ze mochten opkomen voor hun eigen zaak. De empowerment van toen vertoont overeenkomsten met de eigen kracht van nu, al was de eerste vooral uit sociale gedrevenheid en is de tweede door een liberale optiek ingegeven.
Kennis van nabij
Met de huidige decentralisaties van de gemeentes krijgen professionals gelukkig weer de kans hun werk te doen met bewoners van buurten en dorpen. Na barre tijden met contractfinanciering en prestatiecontracten komt er weer wat ruimte voor creativiteit en professionaliteit. Het eerste hoofdstuk van het zojuist verschenen boek Hoe de verzorgingsstaat verbouwd wordt gaat uitgebreid in op de beloften van nabijheid van met name de wijkteams. Nabijheid zou moeten leiden tot meer overzicht bij burgers, en een beter inzicht moeten bieden in de problematiek bij professionals. De hooggespannen verwachtingen worden volgens de auteurs van dit hoofdstuk echter getemperd door de opdracht dat ze generalistisch moeten werken, waardoor de professionals zelf het overzicht verliezen en te weinig focus hebben om te werken aan preventie.
Ken de wijk als je broekzak
Nabijheid betekent dat een professional de wijk moet kennen als zijn broekzak. Nog belangrijker is dat de bewoners jou kennen. Om wijkgericht te kunnen werken heb je betrokken professionals nodig. Die géven om de bewoners, maar die ook voldoende afstand houden om situaties goed te kunnen analyseren en op grond daarvan de juiste aanpak te kiezen. Ook zijn er veel krachten in de wijk die je pas kunt aanspreken als de mensen jou kennen en als ze vertrouwen in je hebben. In die Nijmeegse wijk, veertig jaar geleden, is dat aardig gelukt. Of die verloederde flat in Overvecht nog te redden valt, daar heb ik een hard hoofd in. Hier en daar een portiekgesprek is volstrekt onvoldoende, maar misschien is een heel intensieve en nabije wijkaanpak nog te overwegen.
Wat is wijsheid?