Warmte uit de buurt

Poelgeest is een Leidse wijk met schilderachtige polders. Het groen, de verschillende grassen en de poeltjes zijn een magneet voor bijzondere vogels en natuurliefhebbers. Het zicht op de plassen maakt Poelgeest tot een fijne plek om te wonen en te recreëren, maar kan het ook een bron zijn voor verduurzaming?

Frank ter Beek woont in Poelgeest. 11 jaar geleden startte hij met andere bewoners de actie Guerilla Gardening om het kale park in zijn Leidse wijk op te knappen. Inmiddels werken ze onder de naam Energiek Poelgeest aan het verduurzamen van de warmtevoorziening voor de woningen in Poelgeest en stimuleren ze duurzaamheid en leefbaarheid in de buurt in brede zin.

Van buurtinitiatief naar energiecoöperatie

Sinds oktober 2020 is Energiek Poelgeest als energiecoöperatie ingeschreven bij de KvK omdat ze aan een groot project zijn begonnen. Ze willen 1000 woningen in de wijk verwarmen met energie uit het water in de buurt.

Voorzitter Peter van Schie: ‘Die vrije vorm was niet langer houdbaar: om gebruik te kunnen maken subsidies moesten we een rechtspersoon zijn. Daarnaast is een coöperatie erg geschikt om de verduurzaming in de wijk met de buurtbewoners van onderop te realiseren. Bovendien ben je als coöperatie voor andere partijen een veel serieuzere gesprekspartner dan als ‘statusloos’ initiatief. We richten ons overigens niet alleen op de verduurzaming van de warmtevoorziening. Ons doel is het leveren van een bijdrage aan de energietransitie in brede zin om daarmee de verduurzaming in de wijk te stimuleren. Daarnaast heeft de coöperatie het doel om de leefbaarheid en sociale cohesie binnen de wijk te vergroten.’

Warmte uit de buurt

‘In 2014 werd duidelijk dat er voor het Leidse stadswarmtenet naar een nieuwe bron gezocht werd’, vertelt Frank ter Beek, bewoner en secretaris van coöperatie Energiek Poelgeest. ‘Toen zijn wij zelf gaan nadenken over de verduurzaming van de warmtevoorziening voor de wijk en hebben een eigen plan bedacht met aquathermie als bron. De gedachte was: kunnen we geen warmte uit de omgeving halen en met name uit de plassen, of uit de nabijgelegen rioolwaterzuiveringsinstallatie?’

Intentieovereenkomst met energieleverancier

Ter Beek volgt zijn droom en maakt grootse plannen: ‘We hadden er een warmtepomp bij bedacht en een windmolen om duurzame stroom te leveren voor die warmtepomp. Over die plannen zijn we toen ook met Vattenfall, de energieleverancier, in gesprek gegaan.’ Vattenfall stond open voor gesprek. Laurien Smies, business manager Vattenfall, regio Rotterdam/Leiden: ‘We vinden het interessant om te kijken naar kleinschalige duurzame bronnen. Dat past uitstekend bij onze ambitie om binnen één generatie fossielvrij leven mogelijk te maken. Bovendien denk ik dat wanneer onze klanten aangeven behoefte te hebben aan een lokale bron en daar ook zeggenschap in willen hebben, wij daar als Vattenfall een rol in hebben.’ 

Een belangrijk onderwerp van gesprek was de technische haalbaarheid van het plan: kunnen de 1000 woningen daadwerkelijk verwarmd worden met het water uit de buurt? Een extern onderzoeksbureau gaf een positief advies. ‘Er bleek alle reden om aquathermie als warmtebron voor Poelgeest uitgebreider te onderzoeken’, zegt Smies. ‘Het lag dus voor de hand om verder met elkaar in gesprek te gaan. Met het tekenen van de intentieovereenkomst hebben we dat bekrachtigd.’

Bewonersparticipatie cruciaal voor energietransitie

Coöperatie Energiek Poelgeest en Vattenfall verkennen ook samen ook hoe de bewoners van Poelgeest kunnen participeren in het project. Wat zijn bijvoorbeeld de mogelijkheden voor medezeggenschap of mede-eigenaarschap van de warmtevoorziening? Peter van Schie, voorzitter van de coöperatie: ‘Naar ons idee is participatie cruciaal om de energietransitie tot een succes te maken. Niet alleen voor onze wijk, maar overal in Nederland. Wanneer bewoners, bedrijven en overheden niet nauw met elkaar samenwerken gaat het niet lukken. Dan ontstaat er ontzettend veel weerstand.’

‘Draagvlak is essentieel voor het aansluiten van wijken op een warmtenet’ vult Smies van Vattenfall aan. ‘Ik denk dat je de betrokkenheid van bewoners inderdaad kunt vergroten door actief met hen samen te werken. Als je participatie organiseert en eigenaarschap mogelijk maakt creëer je draagvlak. Dat zie je ook bij windparken. Daar werken we al met vormen van lokaal eigenaarschap. Vaak zijn bewoners dan eigenaar van één van de windmolens. Maar voor de warmte-business is dit compleet nieuw.’

Gemeentebudget voor activiteiten

Ter Beek van Energiek Poelgeest: ‘In Poelgeest was overigens al draagvlak onder de bewoners die het thema duurzaamheid in hun duurzaam gebouwde wijk verder inhoud wilden geven. Dit werd mede mogelijk gemaakt door een budget van de gemeente om activiteiten en bijeenkomsten te organiseren op het gebied van verduurzaming. Dit is ook een belangrijke tip: geef bewoners een budget om zelf aan de slag te gaan. Aanleiding voor ons om met warmte aan de slag te gaan, was de naderende sluiting van de lokale gasgestookte centrale en onze wens om betrokken te worden in de keuze voor een nieuwe en meer duurzame warmtebron.’

Van wie is de bron?

‘Er zijn verschillende scenario’s denkbaar voor participatie uit de wijk’, vertelt Van Schie van de energiecoöperatie. ‘Dat bleek ook al uit een eerdere verkenning naar de verschillende organisatievormen met aandacht voor mede-eigenaarschap en zeggenschap van bewoners. Eén van de mogelijkheden is bijvoorbeeld dat we als coöperatie aandelen nemen in de bron. Dan zijn we dus samen met Vattenfall eigenaar van die bron. Maar het is ook denkbaar dat wij de aquathermiebron als coöperatie in eigen hand ontwikkelen en Vattenfall de warmte bij ons inkoopt en via hun warmtenet aan onze wijk levert. In feite koopt Vattenfall de warmte voor het Leidse stadswarmtenet nu ook bij derden in.’

Smies van Vattenfall: ‘Participatie en/of eigenaarschap zal echt betrekking hebben op de bron. Wij blijven leverancier en eigenaar van het net. Nu gaan we gezamenlijk met Energiek Poelgeest onderzoeken hoe we dat het best vorm kunnen geven.’