Voorbij het sociaal ongemak

De maatregelen die buurtmakers tijdens de coronapandemie werden opgelegd, zijn definitief van tafel. Het opbouwwerk kan de draad weer oppakken. Dat klinkt eenvoudig, maar de praktijk blijkt toch weerbarstig. Voortbordurend op eerder onderzoek naar uitdagingen voor het opbouwwerk in tijden van COVID-19 en 1,5 meter samenleving, blijven we vanuit de Werkplaats Sociaal Domein Zuyd in gesprek met opbouwwerkers. Hoe pakken zij hun werk op nu de maatregelen niet meer van kracht zijn? En welke nieuwe uitdagingen komen zij nu tegen?

Door de afwisseling van versoepeling en aanscherping van de maatregelen de afgelopen twee jaar, bleek het vasthouden van de animo bij vrijwilligers en het levendig houden van buurtinitiatieven uitdagend. De opbouwwerkers ervaarden dit als ‘pompend remmen’. 

Initiatieven moesten plots worden omgegooid zoals blijkt uit dit praktijkverhaal van Paula Bierma. Terwijl alles gereed was, moest Paula haar erwtensoep-actie last minute volledig omgooien zodat deze alsnog kon plaatsvinden. Door deze onzekerheid en onvoorspelbaarheid bleken oude of nieuwe relaties niet altijd te kunnen worden behouden. Als Werkplaats Sociaal Domein Zuyd zijn we benieuwd naar de langdurige gevolgen voor de relaties in de buurt als gevolg van deze maatregelen. Drie ontwikkelingen vallen ons op. 

Ongemak, onzekerheid en onwennigheid 

Tijdens de pandemie bleek het lastig om vrijwilligers te vinden en te behouden omdat je mensen als opbouwwerker weinig kon bieden. Een van de opbouwwerkers die we spraken, verwoordt het retorisch: ‘Hoe kon je je aansluiten bij een organisatie en je thuis gaan voelen als je niet eens op een fysieke locatie naar binnen kon?’ 

‘Mensen durven gewoonweg niet meer zo makkelijk met anderen contact te leggen, de sociale vaardigheden gaan dus omlaag’

Verder zien opbouwwerkers dat de ‘gezellige mix’ van groepen in het buurthuis door de maatregelen tot het verleden behoorden. Het gevolg is minder ontmoetingen buiten de eigen groep waardoor er minder sprake is van inclusie en meer exclusiviteit voor gebruikersgroepen van buurthuizen. De anderhalve meter maatregel en het gebruik van mondkapjes belemmerden verder het onderlinge contact. Dit alles zorgde voor toenemend ongemak. De opbouwwerkers zien dat nu nog steeds. 

Anno mei 2022 bemerken de opbouwwerkers nog altijd een afwachtende en gelaten houding bij de vrijwilligers. Een van de oorzaken: de terugkerende onzekerheid als gevolg van de afwisseling van de maatregelen en of deze in de toekomst nog terug gaan komen. Deze houding lijkt onder meer voort te komen uit zelfbescherming en de behoefte zichzelf te behoeden voor teleurstelling.

Ten slotte blijkt het aangaan van nieuwe contacten een drempel. Nieuwe contacten aangaan voelt onwennig. Opbouwwerkers zien zoekende bewoners; hoe kunnen ze deelnemen aan initiatieven? ‘Mensen durven gewoonweg niet meer zo makkelijk met anderen contact te leggen, die sociale vaardigheden gaan dus omlaag merk ik. Daar moeten we ook echt rekening mee houden, mensen durven niet één, twee, drie een ruimte in te stappen en zomaar met mensen te babbelen. Daar begint een drempel te komen.’  

Lessen voor de toekomst

Uitdagingen rondom ongemak die voortduurt ook nu de maatregelen van de baan zijn, benaderen opbouwwerkers op een tweetal manieren. 

Opbouwwerkers zien kansen in het inzetten van technologie, zoals het werken met een digitaal buurtplatform. Ze hebben niet de illusie dat ze zodoende iedereen bereiken of dat meer online contact per definitie leidt tot meer offline contact. Wel zien zij dit als een aanvullend middel dat ingezet kan worden en dat werkt voor een deel van de bewoners en daarom niet moet worden nagelaten. 

Ten tweede geven opbouwerkers aan in gesprek te blijven met de gemeenten om zich sterk te maken voor het openhouden van de buurthuizen. Juist de coronapandemie heeft inzichtelijk gemaakt dat fysieke ontmoetingsplekken van cruciaal belang zijn voor buurtbewoners en opbouwwerkers.  

Wat betreft de onwennigheid blijft het werken aan relaties in de buurt van belang. Hiermee brengen ze de principes van nabijheid en werken aan relaties in praktijk. Om een vinger aan de pols te houden tijdens de lockdowns hebben opbouwwerkers geïnvesteerd in individueel contact in de buurt. Bijvoorbeeld door huis-aan-huis acties of maatjesprojecten op te zetten. De komende tijd is het van belang opnieuw aandacht te hebben voor activiteiten met een collectief karakter. En daarin informeel en laagdrempelig contact te faciliteren tussen de buurtbewoners. Eerste stap hierin lijkt het opstarten van activiteiten met kleinere groepen zodat mensen voorbij die ontstane drempelvrees komen.  

Opbouwwerkers zullen nog lange tijd te maken hebben met het naweeën van de gevolgen van de pandemie en de coronamaatregelen. Samen met de buurtbewoners zijn opbouwwerkers hard nodig om als samenleving voorbij het ontstane ongemak, onzekerheid en onwennigheid te geraken. 

Het opbouwen van een netwerk van vrijwilligers vraagt tijd en aandacht, evenals het opnieuw opstarten van activiteiten. Het pompend remmen, als gevolg van de verschuivingen in de coronamaatregelen, heeft ertoe geleid dat er metaalmoeheid bij de vrijwilligers en bewoners is ontstaan. Het is nu aan het opbouwwerk om met haar talent voor ‘lassen’ oude en nieuwe verbindingen tot stand te brengen.