Platform voor buurtontwikkeling

Terug van weggeweest: probleemwijken

Een verhaal voor bij het haardvuur
Artikel
afbeelding van Ben Koenen  
24 december 2018
Probleemwijken

Foto: stock (123rf)

Probleemwijken lijken bezig met een revival. Om dit te voorkomen is vernieuwing hard nodig. Volgens Ben Koenen komt deze vanuit de communities zelf waar de praktische wijsheid van de bewoners leidend is.

 

Voor de feestdagen heeft de redactie van Buurtwijs een selectie gemaakt van hun favoriete verhalen uit 2018. Ontdek waarom zij dit een Buurtwijs-verhaal bij uitstek vinden!
Daniëlle van Oostrum: 'Probleemwijken zijn nog steeds actueel, nog niet zo lang geleden schreef Marien van Schijndel er nog een artikel over. Dit is een typisch Buurtwijsverhaal omdat het geschreven is door iemand die met de voeten in de klei staat en ons praktische tips geeft hoe te handelen.'

Probleemwijken lijken bezig met een revival. Om dit te voorkomen is vernieuwing hard nodig. Volgens Ben Koenen komt deze vanuit de communities zelf waar de praktische wijsheid van de bewoners leidend is.

Zijn ze ooit weggeweest dan? Dat was mijn eerste gedachte toen ik het artikel ‘We moeten waken voor nieuwe probleemwijken’ van Marnix Norder, voorzitter van Aedes, las in Zorg en Welzijn. Volgens mij niet namelijk. De aandacht voor de collectieve problemen in de wijk is de afgelopen jaren wel behoorlijk afgenomen. Wegbezuinigd zal ik maar zeggen. En dat heeft geleid tot een negatieve neerwaartse spiraal. Tel daar de toename van kwetsbare bewoners in buurten en wijken met veel sociale huurwoningen bij op en zie, daar is de voedingsbodem voor segregatie en een achteruitgang van de leefbaarheid.

Terug naar het Vogelaarniveau

De angst dat wijken afglijden naar het Vogelaarniveau is terecht. Ik zie het vanuit mijn praktijk dagelijks om me heen. Woningcorporaties zijn door regelgeving gedwongen om slechts onder de radar in te zetten op leefbaarheid. Door de reorganisatie bij de politie zijn de wijkagenten de grip op de preventieve buurtaanpak kwijtgeraakt. De brede welzijnsorganisaties – en daarmee ook de opbouwwerkers – zijn voor een groot deel wegbezuinigd. Zie hier de hoofdrolspelers in de Sociale Vernieuwing, het Grote Steden Beleid, Onze Buurt Aan Zet en de Vogelaarwijken, die samen met de bewoners en gemeenten bouwden aan vitale buurten, wijken en dorpen. Ruim 30 jaar ervaring met de wijkaanpak dreigt verloren te gaan, als we nu niet ingrijpen.

Illusie van dé oplossing

Vanaf 2015 zijn de sociale wijkteams door de gemeenten naar voren geschoven als dé oplossing voor de grote sociale verandering. Met als doel: het versterken van de leefwereld van bewoners, waardoor bewoners minder afhankelijk zijn van de systeemwereld. Zich niet bewust van de lessons learned in 30 jaar wijkaanpak, begonnen de wijkteams aan hun nieuwe uitdaging.

Nu na 2 jaar weten we dat de teams zijn dichtgeslibd met individuele casuïstiek en niet toekomen aan het versterken van de leefwereld. De gewenste innovatie en preventie in de buurt komen niet van de grond. Tel daar de gedecimeerde rol en positie van de corporaties, de politie en het welzijnswerk bij op en verbaas je er niet langer over dat het niet goed gaat met de sociale samenhang, leefbaarheid en veiligheid in veel buurten en wijken.

Een sterke community is immers een community waar bewoners elkáár helpen

Woonconsulenten

De woonconsulenten van de corporaties merken dat de kwetsbaarheid onder hun huurders toeneemt. ‘De zorgkant van hun werk vraagt meer aandacht dan voorheen’, aldus het artikel in Zorg en Welzijn. Het baart de corporaties zorgen. Daarom willen zij de komende vier jaar, vanuit de Woonagenda, maatwerk leveren voor huurders waarmee meer aan de hand is. Een goede zaak natuurlijk, maar het zou jammer zijn als de corporaties (net als de sociale wijkteams) alleen maar inzetten op individuele problemen en zo kansen gaan missen om te bouwen aan sterke communities. Een sterke community is immers een community waar bewoners elkáár helpen.

Ingrediënten voor een duurzame sociale aanpak

Als je als woonconsulent of als wijkteam de communities in de buurt wilt versterken, dan kun je beter inzetten op de relatie tussen bewoner en bewoner. En niet op de relatie tussen bewoner en jou als professional.

Ingrediënten voor een duurzame sociale aanpak in de buurt zijn:

•    het verbinden van bewoners met elkaar
•    oog hebben voor individuele en collectieve belangen van bewoners
•    het bouwen aan onderlinge solidariteit
•    rechtvaardigheid en sterke sociale netwerken

Bouw aan collectieve activiteiten, diensten en voorzieningen waar bewoners met elkaar op terug kunnen vallen. Faciliteer zeggenschap en invloed van bewoners. Pas dan gaan bewoners zich verantwoordelijk voelen voor elkaar en voor de leefbaarheid in de eigen buurt.

Vernieuwing komt vanuit de community

Vernieuwing is hard nodig om probleemwijken te voorkomen. Op zoek dus naar de innovatiekracht van de community. De huidige structuren, systemen, patronen en gewoonten werken niet meer. Omdat ze bedacht zijn door de systeemwereld en onvoldoende aansluiten bij de behoeften en ambities van bewoners. Daarom moeten we samen met bewoners op zoek naar nieuwe werkwijzen en oplossingen. Bewoners nemen steeds meer initiatieven om de buurt een beetje beter te maken. Die mooie initiatieven moeten veel meer support krijgen van de gemeenten en de maatschappelijke organisaties, zoals de corporaties. Want daar ontstaat de vernieuwing, vanuit de community zelf.

'Faciliteer zeggenschap en invloed van bewoners. Pas dan gaan bewoners zich verantwoordelijk voelen voor elkaar en voor de leefbaarheid in de eigen buurt'

Elke transformatie kent een eigen schaalgrootte. Voor de transformatie van het sociaal domein is de buurt de ideale schaal. Daar leven mensen samen en hebben zij wat met elkaar. Buurtbewoners hebben goede ideeën hoe zij de sociale samenhang, leefbaarheid en veiligheid in de buurt kunnen versterken. En hoe armoede in de buurt bestreden kan worden. Of hoe de zorg beter kan. Ideeën hoe zij de kwaliteit van de openbare ruimte zelf kunnen verhogen. Of hoe mensen die in de bijstand zitten mee kunnen gaan doen. Waarom? Omdat de bewoners die zaken aan den lijve ondervinden.

Krachtstroom

In de gemeente Oldebroek ben ik projectcoach van Krachtstroom. Vanuit het programma Oldebroek Voor Mekaar zijn wij met het Krachtstroomteam op zoek naar goede ideeën van bewoners om hulp, zorg en welzijn te vernieuwen. Op zoek naar nieuwe werkwijzen die beter aansluiten bij de behoeften en ambities van bewoners. Dit doen wij in samenwerking met het dorpsgericht werken, het sociaal team, het CJG en andere partners. De praktische wijsheid van de bewoners is hierbij leidend.

Inmiddels heeft Krachtstroom 30 goede ideeën van bewoners opgeleverd. In vier straten met in totaal 150 adressen. Die goede ideeën van bewoners brengen wij de systeemwereld in, om ze met elkaar te gaan realiseren.

'De samenwerking tussen bestaande organisaties en een flexibele schil van bijvoorbeeld sociaal ondernemers is onontkoombaar en leidt tot meer maatschappelijke waarde'

Nieuwe buurtaanpak

Bij vernieuwing hoort ook een nieuwe buurtaanpak. De traditionele aanvliegroutes vanuit de oude wijkaanpak zijn onvoldoende om met elkaar het verschil te kunnen maken. Er zijn nieuwe spelers op de markt gekomen. Sociaal ondernemers zoals ik. Wij krijgen echter te weinig vaste voet aan de grond, omdat gemeenten en traditionele organisaties nog steeds in de oude systemen en structuren vastzitten.

Voorbeeld daarvan vind ik de toename van het aantal vacatures in het opbouwwerk. Daar staat steevast onder de tekst ‘acquisitie naar aanleiding van deze vacature wordt niet op prijs gesteld’. Hoe mooi zou het zijn dat er eens een keer zou staan ‘acquisitie stellen wij zeer op prijs’. Omdat volgens mij de samenwerking tussen bestaande organisaties en een flexibele schil van bijvoorbeeld sociaal ondernemers onontkoombaar is en leidt tot meer maatschappelijke waarde. En daar doen we het toch allemaal voor?

Ook de fysieke en economische domeinen hebben de buurt als werkgebied ontdekt. Tevens zitten we maatschappelijk in een context waarin waarde creëren belangrijker is dan winst maken, waarin er aandacht is voor de menselijke maat en we weer betekenisvol willen zijn voor onze medemens. Juist die verschillende brillen maken het mogelijk dat we nieuwe inzichten, taal, kennis en kunde kunnen ontwikkelen en samen streven naar meer menselijk geluk. En dat is hard nodig om te voorkomen dat het aantal probleemwijken weer gaat toenemen.

 

Ben Koenen begon als opbouwwerker en zet zich sinds 2007 als zelfstandige ondernemer in voor sociale buurt- en wijkontwikkeling. Dit artikel schreef hij voor CorporatieNL en verscheen eerder op hun website.

Lees meer: