Terug naar de menselijke maat

'Wat mij het meeste geholpen heeft is het vrijwilligerswerk. Als je op een vrijplaats komt in een soort buurthuis (…) dat de naam Coen weer wordt uitgeroepen. Dan denk ik van: hé wacht, er roept iemand mijn naam. Dat ben ik lang kwijt geweest.’ Dit is een citaat van Coen, een ervaringsdeskundige die, net als ik, te gast was tijdens de talkshow Leefwereld centraal en een inkijkje gaf in zijn leefwereld

De kracht van het verhaal

Verhalen uit de leefwereld geven inzicht in dat wat mensen waardevol vinden, zoals het vrijwilligerswerk uit het verhaal van Coen. Het vertellen van ervaringsverhalen is niet meer weg te denken in het sociaal domein. Ze zijn een voorbeeld hoe we vanuit het perspectief van de leefwereld verbeteringen kunnen doorvoeren in beleid, onderwijs en sociaal werk. De leefwereld heeft dan een functie in het terugbrengen van de menselijke maat in de systeemwereld, door het delen van ervaringsverhalen. Er zijn voorbeelden genoeg waarom het belangrijk is om die menselijke maat terug te brengen in de systemen, zoals de toeslagen affaire. De verhalen uit de leefwereld houden ons dan een spiegel voor.

Geen tegenpolen

Toch is het ook van belang om kritisch te kijken naar die manier waarop we de leefwereld zien. De leefwereld wordt nu regelmatig weggezet als een tegenpool van de systeemwereld, waarbij de neiging bestaat om de systeemwereld als negatief te bestempelen en de leefwereld als positief. Dat leek ook te gebeuren aan onze gesprekstafel. Deze verheerlijking van de leefwereld is om tenminste twee redenen problematisch: het leidt tot een vertekend beeld van de leefwereld en het leidt er toe dat we niet naar achterliggende mechanismen kijken. 

Verhalen uit de leefwereld geven inzicht in dat wat mensen waardevol vinden

Verheerlijking van de leefwereld

De vrijplaats die Coen heeft gevonden in het buurthuis is niet vanzelfsprekend. Hoewel de meeste burgerinitiatieven goede bedoelingen hebben, zien we ook dat niet iedereen dezelfde mogelijkheden heeft om mee te doen in de leefwereld. Wijkbewoners met een psychische aandoening of een verstandelijke beperking worden bijvoorbeeld bij een deel van de burgerinitiatieven onbewust en onbedoeld uitgesloten. In de leefwereld komen dus mechanismen van uitsluiting voor, die een belemmering vormen voor een menswaardig leven. Het is dus ook van belang om de leefwereld zelf een spiegel voor te houden.

Welke leefwereld?

Niet alleen de verheerlijking, of ‘romantisering’ van de leefwereld, zoals Alie Weerman het later in dezelfde uitzending noemt, verhindert het zien van de mechanismen. Ook de manier waarop onze systemen of sectoren zijn ingericht vormen een belemmering voor een breder perspectief. De maatschappelijke opvang luistert naar ervaringsverhalen zoals van Coen. De gehandicaptensector luistert naar verhalen van mensen met een verstandelijke beperking. De woningbouwcor-poratie luistert naar verhalen van huurders. 

Dus binnen de eigen sector wordt gezocht naar de menselijke maat vanuit het leefwereld perspectief. De vraag is of we op deze manier het complete verhaal horen en of we het verhaal van een sociaal netwerk, buurt of gemeenschap als geheel kunnen achterhalen. Door het luisteren naar meerdere verhalen, niet alleen vanuit persoonlijk, maar ook vanuit collectief perspectief, kunnen we mechanismen herkennen die een belemmering vormen voor meerdere mensen. Het stelt ons in staat om vraagstukken te zien die niet per sector opgelost kunnen worden, maar die wel bepalend zijn voor kwaliteit van leven, zoals een goede sociale basis. Dat vraagt om een andere visie op de spiegel die de leefwereld biedt.

Verhalen betekenis geven

Net zoals de systemen ons belemmeren om breed naar de leefwereld te kijken, zo kunnen diezelfde systemen ons ook belemmeren om betekenis te geven aan deze verhalen. Kaders en theorieën zijn meestal verbonden aan sectoren. De herstelbenadering is gangbaar in de maatschappelijke opvang, Quality of Life wordt meer toegepast in de gehandicaptensector. En veel van deze benaderingen leggen de focus op het persoonlijke perspectief, zoals ook het geval is bij Positieve Gezondheid. Om betekenis te geven aan de verschillende verhalen en mechanismen te achterhalen hebben we een kader nodig dat ook inzicht geeft in de wisselwerking tussen de persoon en zijn of haar omgeving, inclusief structuren zoals instituties. De capabilitybenadering kan een kader zijn, dat niet alleen inzicht geeft in het persoonlijke perspectief, maar ook in de rol die de omgeving speelt. 

Deelname aan de talkshow heeft mijzelf in ieder geval weer een spiegel voorgehouden. Verhalen uit de leefwereld kunnen breder verteld en begrepen worden, maar de kracht van het verhaal zit vooral in de woorden die ons raken. Daarom sluit ik af met de woorden van Coen die mij raken: ‘Mijn leven is niet voorbij, het is weer begonnen. En ik kijk er echt naar uit!’

Annica Brummel werkt als onderzoeker bij de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en als onderzoeker bij Pluryn. Deze blog verscheen ook op de weblog van Kenniscentrum HAN Sociaal.