Platform voor buurtontwikkeling

Strijd om de meente

Een podcast over gemeenschappelijk goed als alternatief voor het kapitalisme
Beeld
afbeelding van Kijk en luister  
9 maart 2023

Credits: Marijn Smulders (voor De Correspondent)

Waarom vinden we het normaal dat mensen land, drinkwater of kennis kunnen bezitten? In de podcast Goede Gesprekken zet cultuurfilosoof Thijs Lijster de schijnwerper op de strijd om het gemeenschappelijk goed. Hij laat zien dat er alternatieven zijn voor het kapitalisme. Volgens hem hebben we behoefte aan gemeenzin.

 

Thijs Lijster neemt ons mee in de podcast Goede Gesprekken van de Correspondent langs de geschiedenis van de meente, ook wel gemeenschappelijk goed of commons genoemd. Hij legt uit dat het niet vanzelfsprekend is dat zoiets als land geprivatiseerd is. Dat is ook niet altijd zo geweest. Ooit waren zaken als land, water en voedsel gemeenschappelijk bezit. Hij vertelt dat het kapitalisme veel gemeenschappelijk goed heeft onteigend, maar ziet ook een weg terug naar een wereld waarin we opnieuw leren delen.

Strijd

Het behoud en ontwikkeling van meenten is altijd gepaard gegaan met strijd. Zo was er eind 17e eeuw een beweging in het Verenigd Koninkrijk die pleitte voor het gemeenschappelijk gebruik van landbouwgrond. Dat leidde tot een bloedige strijd van deze zogenaamde Diggers tegen de heersende landadel. Thijs Lijster wil de schijnwerper zetten op deze strijd. Hij put hoop uit het ontstaan van nieuwe meenten. Gemeenschappelijk goed gaat dan niet altijd over land, maar ook om het ontstaan van vakbonden en met de komst van het internet een gemeenschappelijk platform als Wikipedia.

Kapitalisme

In zijn boek Wat we gemeen hebben zet Lijster zijn tanden in het kapitalisme. Geïnspireerd door de Frankfurter Schule gaat hij op zoek naar sterke verhalen die we volgens hem nodig hebben om ons te oriënteren in de wereld. Verhalen die alternatieven bieden voor het huidige kapitalistische systeem en die de lezer helpen een alternatieve toekomst te verbeelden. Een toekomst die meer gericht is op het collectief, op dat wat we gemeen hebben.

Innovatie

Het kapitalisme heeft de schijn dat het innovatie bevordert. Lijster stelt dat het met name collectieven zijn die zorgen voor innovatie, geen briljante individuen. De ingrediënten die dan volgens Lijster centraal staan zijn: een gezamenlijke bron, de wil om te delen en gemeenschappen. Het huidige systeem remt innovatie door patenten en commerciële belangen die kennisdeling in de weg staan.

BV-ik

‘Het neoliberalisme heeft de zielen van mensen veranderd’, volgens Lijster. Het heeft ondernemers van mensen gemaakt. Ook wel de BV-ik genoemd. Niet alleen de overheid wordt als een bedrijf geleid, ook het zelf. Die ideologie heeft ongelofelijk goed gewerkt. Volgens Lijster heeft het kapitalisme ons doen geloven dat als je maar de juiste keuzes maakt, je jezelf helemaal kan ontwerpen. Individuele maakbaarheid op basis van economische principes. ‘Zelfontplooiing is belangrijk maar helemaal op economische termen geherdefinieerd’, zegt hij daarover.

Kwetsbaar

‘Mensen zijn kwetsbaar’, aldus Thijs Lijster. Dat moeten we benadrukken. Kwetsbaarheid laat zien dat we afhankelijk zijn van de zorg en ondersteuning van anderen. Dat houdt nooit op en daar moeten we ons hoofd niet van afwenden. ‘Daar zit schoonheid in, in die onvolledigheid en kwetsbaarheid.’ We maken onderdeel uit van verbanden zonder welke wij niet zouden bestaan. ‘We wijzen die verbanden vaak af en gaan voor een selfmade entrepeneurship’, aldus Lijster.

Thijs Lijster: ‘Niets is van nature koopwaar.’

Alternatieven

Is er dan wel een weg terug van het kapitalisme? ‘Ja’, zegt Thijs Lijster, ‘We gaan dingen meer als meente beschouwen. We zien die discussie al plaatsvinden in volkshuisvesting, dit is geen koopwaar maar een recht. Maar hetzelfde kan je zeggen over vervoer en voedsel. Niets is van nature koopwaar.’  Volgens hem hebben we behoefte aan gemeenzin, het vermogen om de meente te zien en te herkennen. 

afbeelding van Kijk en luister  

Kijk en luister

Om alvast in de weekend vibe te komen, plaatsen we op vrijdag een luister- of kijktip op buurtwijs.nl.