Scheuren in sociaal weefsel

Als trotse Leeuwarder stond ik te glimmen op het Wilhelminaplein bij de opening van de Kulturele Haadstêd 2018. Ik genoot van het Noord Nederlands Orkest dat op de trappen van het Fries Museum stond te spelen, de tienduizenden mensen op het plein en de schitterende lichtshow. Zelfs de koning was er! Man, wat een spektakel. En wat zullen we genieten van de nieuwe bibliotheek, de prachtige fontein op het nieuwe stationsplein en alle evenementen die dit jaar worden georganiseerd omdat Leeuwarden een jaar lang de culturele hoofdstad van Europa is.

Ondanks alle pracht en praal klopt er iets niet. Dat heeft alles te maken met de plannen van het nieuwe stadsbestuur die in januari zijn gepresenteerd. Er is namelijk een tekort van 12 miljoen dat weggewerkt moet worden. Het is overduidelijk dat er bezuinigd moet worden. Dat doen ze dan ook op de wijkteams, en hoe…

Als het aan de kersverse wethouders ligt wordt het sociaal werk in Leeuwarden gesloopt. De wijkteams leveren de komende jaren maar liefst de helft (!) van hun budget in. Dit heeft grote gevolgen voor hulpbehoevende Leeuwarders. Alleen mensen met grote problemen kunnen straks nog rekenen op directe hulp. Mensen met minder acute vragen moeten maar wachten.

Kat in het nauw

Leeuwarden zit in een lastige positie als centrumgemeente. Er moet zoveel geld worden bespaard dat het nieuwe gemeentebestuur rare sprongen neemt met haar nieuwe plannen. De wethouders voelen zich genoodzaakt om snel veel geld te besparen om het hoofd boven water te houden. Veel kosten voor regionale voorzieningen komen bij de stad terecht. De gemeente wil dan ook haar best doen om omliggende gemeentes mee te laten betalen en het rijk te bewegen om met betere regels te komen. Maar het kan toch niet zo zijn dat ze het sociaal werk in de tussentijd afbreekt?

Sociaal werk ontwikkelen met enkel de gedachte dat het voor minder geld moet, gaat voorbij aan het belang van de stadsbewoner en is moreel armoedig

Deze beslissing duidt meer op paniekvoetbal dan op visionair leiderschap in moeilijke tijden. Dat de gemeente wil sleutelen aan de manier van werken in de wijkteams is begrijpelijk. De Amaryllisgedachte waarmee gewerkt wordt, is geen succes gebleken: het is te duur en niet effectief genoeg. Toch is het van de zotte dat de hele werkwijze overboord gegooid wordt zonder dat er een gelijkwaardig alternatief is.

Meer opbouwwerkachtige structuren?

Het is goed om als overheid zuinig te zijn met het geld. Maar sociaal werk ontwikkelen met enkel de gedachte dat het voor minder geld moet, gaat voorbij aan het belang van de stadsbewoner en is moreel armoedig.

Lutz Jacobi vertelde bij de presentatie van het nieuwe collegeprogramma: ‘We willen meer met opbouwwerkachtige structuren werken!’ Steunstructuren die volgens de PvdA-roerganger goedkoper en minder bureaucratisch zouden moeten zijn. Hoe vaak moeten we het dan nog zeggen: opbouwwerk is geen instrument om geld te besparen. Zoals Cormac Russel het vorig jaar tijdens Krachtproef stelde: 'It’s not about citizens saving the system money, but saving the citizens from the system’.

Opbouwwerk is geen instrument om geld te besparen

Waar is de visie?

Het meest zorgwekkende aan deze gang van zaken vind ik het gebrek aan visie. Ik begrijp dat er voor een andere aanpak wordt gekozen, de zogenoemde inclusieve stad. Dit is een samenwerking tussen vijf Nederlandsen steden die moet leiden tot minder regels en meer maatwerk in de hulpverlening. Iedereen moet op maat mee kunnen doen. Om dat voor elkaar te krijgen is een aantal experimenten gestart.

Eerlijk is eerlijk, het klinkt allemaal prachtig. Maar de innovatieve werkwijzen die uit deze samenwerking zouden moeten voortvloeien, zijn nog niet door die experimenteerfase heen. De Inclusieve stad is dan misschien een beloftevolle samenwerking, maar geenszins een vervanging voor het bestaande sociaal werk. Daarnaast richten de experimenten zich voornamelijk op de allerzwakste bewoners met meervoudige problemen en is er weinig aandacht voor de kracht van buurten en wijken.

Gebiedsregisseurs, de nieuwe opbouwwerkers

Dit roept daarnaast ook de vraag bij me op: wie moet die nieuwe aanpak in hemelsnaam uitvoeren? Wie gaat de straat op om mensen te helpen om mee te doen en zichzelf te organiseren? De opbouwwerkers die ooit waren aangesteld om deze taken te vervullen zijn wegbezuinigd. En de wijkteams? Die zuchten nu al onder een te hoge werkdruk.

Foto: Tiemen Slingerland (Flickr Creative Commons)

Volgens het college moeten er gebiedsregisseurs worden aangesteld. Dat vind ik een vreemde oplossing. Als de gemeente zo geïnteresseerd is in ‘opbouwwerkachtige structuren’ waarom huur je dan geen opbouwwerkers in? Overal in Nederland worden opbouwwerkers gevraagd omdat gemeenten zien dat investeren in sterke wijken de moeite waard is. Waarom ze in Leeuwarden kiezen voor een nieuw soort functie, is me een raadsel.

Ik vraag me ook af welke ambtenaren deze taken op zich nemen als er een vacaturestop is en er nauwelijks ruimte is voor investeringen. Dan heb ik het nog niet eens over de onafhankelijke positie die het opbouwwerk haar glans geeft als het er echt om gaat.

Als de regisseurs dan toch worden aangesteld zal het nog jaren duren voordat ze een netwerk hebben opgebouwd in de wijk. Ook kost het tijd om gebiedsgericht werken in de vingers te krijgen. Met het vertrek van het opbouwwerk is er veel kapitaal verloren gegaan. De gebiedsregisseurs zullen van voor af aan moeten beginnen. Als de plannen doorgaan organiseert de gemeente hier haar eigen teleurstelling. Kortom: een ambtenaar die optreedt als opbouwwerker is een slecht idee.

Goedkoop is duurkoop

De bezuiniging op het sociaal werk moet in 2020 gerealiseerd zijn. In de tussentijd hopen ze in Leeuwarden op meer geld van het rijk en omliggende gemeenten. Ze beseffen niet dat door de sloop van het sociaal werk de rekening uiteindelijk veel hoger zal uitkomen. Straks is de bezuinigingsoperatie geslaagd, maar de patiënt overleden.

Hou op met het financieren van onduidelijke projecten met hippe namen en investeer in duurzaam wijkwerk. Leeuwarden hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden

Ik zou het gemeentebestuur dan ook willen oproepen om haar plannen te heroverwegen. Ontwikkel een nieuwe visie die verder gaat dan: minder geld uitgeven. Kijk om je heen, er gaat zoveel goed in allerlei steden om ons heen. Ga op bezoek in Zwolle, waar het opbouwwerk floreert en goed georganiseerd is, zeker in een ‘moeilijke’ wijk als Holtenbroek. Kom langs in Drachten of Heerenveen, plekken waar organisaties en bewoners samenwerken aan voorliggende voorzieningen, wijknetwerken en het ondersteunen van bewonersinitiatieven. Hou op met het financieren van onduidelijke projecten met hippe namen en investeer in duurzaam wijkwerk. Leeuwarden hoeft het wiel niet opnieuw uit te vinden.

Het doet pijn dat juist in Leeuwarden, met een aantal van de zwakste wijken van Nederland, zo hard  en visieloos wordt gesneden in het sociaal werk. Dit jaar is Leeuwarden de Culturele Hoofdstad van Europa, het thema is ‘mienskip’. Laten we er voor zorgen dat écht iedereen mee kan doen in Leeuwarden. De ogen van een heel continent zijn op ons gericht!