Samenkracht in de wijk

Met de komst van de wijkteams in 2015 zijn buurtcoaches in Doetinchem aan de slag gegaan met het bieden van wijkgerichte ondersteuning, zowel individueel als buurtgericht. Het idee was om met laagdrempelige hulp en ondersteuning lichte oplossingen te creëren die aansluiten bij de leefwereld van de burgers.

Echter, de voortdurende stroom van individuele hulpvragen lijken buurtcoaches terug te dringen in oude reflexen: ze zijn vooral gericht op het bieden van hulp bij individuele casuïstiek, zo blijkt uit het rapport Sociale wijkteams opnieuw uitgelicht van Movisie. Hierdoor blijven kansen onbenut om samen met bewoners en hun sociale omgeving te werken aan duurzame oplossingen. Het gevolg is, dat steeds vaker (dure) korte termijnoplossingen worden gerealiseerd.

Tegenwicht bieden

Tijdens mijn masteropleiding Social Work heb ik praktijkonderzoek gedaan naar een collectief initiatief in een buurthuis in Doetinchem, genaamd het MAC (Maatschappelijk Activering Centrum). Tijdens wekelijkse inloopochtenden kunnen mensen hier terecht voor een kop koffie, gebruik maken van de computer en initiatieven ontplooien. Er is altijd een vaste buurtcoach aanwezig. Er is geen vastomlijnd programma. Het doel van het MAC is dat deelnemers weer op hun eigen wijze mee gaan doen in de samenleving. Ik heb onderzocht wat de buurtcoaches in het MAC precies doen en tot welke uitwisseling van sociale hulpbronnen tussen deelnemers dit leidt.

Appèl doen op talent

In het onderzoek viel op dat de buurtcoaches gericht zijn op het opbouwen van een relatie met de deelnemers. Dit gaat vaak op een informele manier. Een deelneemster zegt daar over: ‘Ze hoeven niet hun privéleven op tafel te leggen, maar het is wel fijn als buurtcoaches iets over zichzelf vertellen. Dat geeft vertrouwen. Dan vertel je zelf ook meer.’

De buurtcoaches van het MAC hebben oog voor de talenten van deelnemers. Ze bekrachtigen wat goed gaat en geven complimenten. Ze doen ook een appèl op deelnemers. Zo vraagt een buurtcoach een deelnemer mee op huisbezoek bij een andere bewoner vanwege zijn expertise als beveiliger. Tegelijkertijd kunnen deelnemers ook met hun problemen terecht bij de buurtcoach. De buurtcoaches sluiten aan bij datgene wat zich op dat moment voordoet. De ene keer bewegen interventies zich richting activering (bemoedigen, stimuleren, complimenten geven, kletsen), de andere keer sluit de buurtcoach aan op het probleem (erkennen van de moeilijke situatie en de emoties, ondersteunen bij instanties, helpen met het invullen van papieren).

Burgers zijn niet alleen hulpvragers. Zij komen juist tot hun recht in de sociale rollen die ze in de wijk vervullen als vrijwilliger, buurvrouw, ervaringsdeskundige

Verschillende rollen

Uit de resultaten blijkt dat de buurtcoaches de onderlinge contacten van de deelnemers stimuleren door deelnemers bij gesprekken te betrekken, deelnemers te verbinden en door ze te stimuleren nieuwe activiteiten op te pakken. Buurtcoaches spelen vragen vaak terug in de groep: Heeft iemand hier ervaring mee? Kan iemand helpen? Hoe hebben jullie dat gedaan? Deze krachtgerichte en groepsgerichte werkwijze leidt ertoe dat de deelnemers in andere rollen dan die van hulpvrager worden aangesproken, zoals bijvoorbeeld een ervaringsdeskundige vrijwilliger of expert. Een deelnemer zegt hierover: 'Als je het alleen met bijvoorbeeld je ouders bespreekt, krijg je één lijn. Bij het MAC hoor je van verschillende mensen dingen. Hierdoor krijg je meer lijnen. Het is net een rotonde met één afslag of met meerdere afslagen. Je hebt zo meer keuzemogelijkheden.'

Deelnemers die elkaar langer kennen vragen en geven elkaar vaker emotionele en cognitieve ondersteuning.

Sociale support en eigenwaarde

Uit het praktijkonderzoek blijkt dat door deze werkwijze veel sociale support tussen deelnemers op gang komt. Zo helpt een deelneemster die goed kan tekenen met het illustreren van een boek dat een andere deelnemer schrijft. Ook worden tips uitgewisseld over bijvoorbeeld werk, goedkope boodschappen en voorzieningen. Een deelneemster op leeftijd krijgt hulp van een paar sterke deelnemers om haar bed te verplaatsen naar de rustige kant van haar huis. Er ontstaan dus ook contacten buiten de inloop. Bij deelnemers die elkaar nog niet zo goed kennen betreft het lichte vormen van support zoals gezelschap en uitwisseling van informatie. Deelnemers die elkaar langer kennen vragen en geven vaker emotionele en cognitieve ondersteuning. Zij steunen elkaar op momenten dat het moeilijk is en bemoedigen elkaar.

Veel interventies zijn gericht op het stimuleren van sociale participatie. De informele setting van de inloop is een soort sociale oefenruimte waarbinnen mensen contacten met anderen aangaan. Vanuit deze basis maken veel deelnemers een vervolgstap naar het opzetten van buurtactiviteiten, vrijwilligerswerk of betaald werk. Tijdens het onderzoek werd een groep deelnemers opgeleid tot verkeersbrigadier. Zij hielpen iedere ochtend bij een basisschool in de buurt om kinderen veilig te laten oversteken. Dit vergrootte hun eigenwaarde, want ze kregen veel waardering van de school en de ouders.

Foto: Merlijn Hoek (flickr Creative Commons)

Trouw blijven

Het is opmerkelijk dat gemeenten informele inzet en eigen kracht benadrukken, maar dat de opdracht van de meeste wijkteams zich beperkt tot individuele hulp en ondersteuning. Uit het praktijkonderzoek blijkt dat inzetten op collectieve initiatieven leidt tot andere, rijkere oplossingsmogelijkheden voor en samen met burgers. Burgers zijn niet alleen hulpvragers. Zij komen juist tot hun recht in de sociale rollen die ze in de wijk vervullen als vrijwilliger, buurvrouw, ervaringsdeskundige.

De buurtcoaches van het MAC zijn een belangrijke schakel tussen deelnemers en organisaties. Zij ondersteunen deelnemers bij contacten met organisaties, investeren zelf in relaties met netwerkpartners en nodigen organisaties uit om in het MAC te komen. Uit het onderzoek is gebleken dat buurtcoaches die veel investeren in netwerkcontacten (formeel en informeel) in de wijk, gemakkelijker verbindingen tot stand weten te brengen ten gunste van de deelnemers.

Wijkteams werken op het snijvlak van individuen met een ondersteuningsvraag en de lokale context, de wijk. Als zij trouw willen blijven aan de opgave van hun beroep moeten ze ruimte creëren om zowel met bewoners als hun sociale omgeving aan de slag te gaan. Het creëren van collectieve broedplaatsen draagt hier aan bij.

Download de scriptie van Mariska Meinen: Eigen kracht? Bouw samenkracht in de wijk!