Samen leren in de wijk
‘Als ze brood bakken, werken ze met maten en getallen, terwijl het metrieke stelsel op school voor sommige kinderen abracadabra is.’ De buurt heeft een pedagogische functie die meer benut mag worden, vinden ze in Amsterdam Nieuw-West waar leraren nauw samenwerken met wijkpartners.
‘Om een kind op te voeden heb je een dorp nodig.’ Deze Afrikaanse wijsheid kun je ook toepassen in een wijk, vindt een groep scholen en culturele wijkinstellingen in Amsterdam Nieuw-West. Onder de gastvrije paraplu van de Ru Paré community begonnen leraren, wijkpartners, ouders en kinderen aan een ontdekkingsreis die de wijk samenbindt en kinderen de ruimte geeft hun vleugels uit te slaan.
‘Kijk naar mijn kunstwerk!’ roept Bilal en steekt het pistool in de lucht dat hij van pitriet, tape en papier heeft geknutseld. Op de zijkant staat No War. Yunal en Yassine maken een gebroken geweer of, zoals Yunal het noemt: ‘een kapot wapen’.
De meisjes zijn minder van de wapens. Emmy en Belinaj werken aan een Oekraïense vlag, Chaima en Malak aan een wereldbol. ‘Aan de ene kant is het vrede, daar is alles licht en gekleurd. Op de andere helft is alles zwart en geknakt,’ legt Chaima uit. Hun kunstwerken zijn lampionnen. Ze maken die in de lessen die ze krijgen in Buurtwerkplaats Noorderhof.
Zijdelings leren
De Buurtwerkplaats is een van de vijf wijkpartners in het samenwerkingsverband ‘Samen leren in de wijk’ dat in 2019 opbloeide in Amsterdam Nieuw-West. Een van de projecten is ‘Onderzoekend Leren’. Bovenbouwleerlingen van drie scholen krijgen in vijf gemengde groepen – onder schooltijd! – steeds vijf donderdagochtenden les bij een culturele wijkinstellingen, met een gezamenlijke eindpresentatie in Ru Paré, de huiskamer van de wijk. Doelstelling: de leefwereld van kinderen verbreden, en cohesie in de wijk vergroten.
‘De leefwereld van de kinderen wordt verbreed, en de cohesie in de wijk vergroot.’
De lessen waaieren alle kanten uit, maar er zijn rode draden. Schooldirecteur Susan: ‘Ze leren op een informele manier van alles. Als ze bij Bakkerij De Eenvoud brood bakken, werken ze vanzelf met maten en getallen, terwijl het metrieke stelsel op school voor sommigen abracadabra is. Meel, gist, desem: spelenderwijs breiden ze hun kennis en woordenschat uit.’ Tobias van de Buurtwerkplaats: ‘Zelf doen, ruimte voor improvisatie en experimenten, daarbij een bijna terloopse wolk van informatie die de kinderen kunnen absorberen. Een soort zijdelings leren.’ En leraar Soufiane zegt: ‘Ze leren hier in de praktijk. Kinderen die moeilijk uit boeken leren krijgen zelfvertrouwen. En ze zien dat de wereld groter is dan hun eigen straat.’
Wij voeren eenden
In de lente van 2022 begeleidt kunstenares Claire de lessen in de Buurtwerkplaats, samen met Casper van het Comité 4-5 mei en Matisse, meester op een van de basisscholen. Thema: oorlog en vrede. ‘Indrukwekkend hoe geconcentreerd de kinderen bezig zijn,’ zegt Claire. ‘Dwars door alle afleiding heen blijven ze doorwerken.’ Terwijl het niet bepaald makkelijk is: het vormen van de lampionframes vergt ruimtelijk inzicht, het papier knippen fijne motoriek, en alle kinderen lopen de plak van hun vingers te plukken. Toch hoor je ze regelmatig al werkend neuriën.
Matisse behandelt het thema ook in de klas. Het ligt feitelijk voor het oprapen, zegt hij. ‘De oorlog in Oekraïne hakt erin, dat leeft erg. De kinderen komen overal en nergens vandaan, ook uit conflictgebieden. Sommige zijn stil en verdrietig, anderen spelen het geweld na dat ze op alle schermen zien. Wapens horen bij hun belevingswereld. We proberen een andere boodschap toe te voegen. Mijn moeder had een mooie leus: Wij voeren eenden, geen oorlog.’
Protest
Begin december kijken zo’n 70 goedgehumeurde kinderen in Ru Paré ademloos naar een bloedstollende schijnknokpartij tussen twee meisjes, onderdeel van het toneelstukje dat een groep leerlingen instudeerde bij het ZID-theater. Daarna bewonderen ze luidkeels de acrobatische toeren van hun klasgenoten, op een filmpje vastgelegd bij Olympia Circus. Alle wijkpartners hebben bij deze gezamenlijke eindpresentatie van alweer een nieuw lesblok een kraampje met de lesresultaten uitgestald, zo ook de Buurtwerkplaats.
‘Ze protesteerden volop – tegen het thema! Dus heb ik hout en gereedschap gegeven om protestborden te maken.’
Claire heeft de kinderen laten experimenteren met druktechnieken: zeefdrukken op vlaggen en tasjes, linosneden, buttons. Het thema was nu protest. ‘Het grappige was dat ze volop protesteerden – tegen het thema! Ze wilden buiten spelen, vogelhuisjes timmeren!’
‘Toen heb ik hout en gereedschap gegeven voor protestborden. Ze schilderden er leuzen op tegen klimaatverandering en bomenkap, maar als ik doorvroeg wisten ze niet waarom dat slecht was. Het was voorgekauwd, en niet wat zij zelf echt wilden. Toen ik daarnaar vroeg kwamen ze met protestleuzen als “Minecraft Farm updaten!”, “Meer buitenspelen!” Prima, wat mij betreft. Kunst kent geen juiste antwoorden. Het enige onjuiste in kunst is: nooit iets uitproberen.’
Stamgroep van ouders
Achter in de zaal zit een rijtje moeders die de lessen bij de wijkpartner assisteerden. Ze worden op het podium uitgenodigd, waar kinderen hen ondervragen. ‘Wat vond u het leukst?’ ‘Dat ik samen met jullie Nederlands leerde,’ zegt een moeder.
‘Ouderparticipatie groeit maar we willen er méér mee’, vertelt Ruth, een van de bezielende krachten achter Samen leren in de wijk. ‘We hebben nu een ‘stamgroep’ van zes ouders die hopelijk gaat werken als klankbord, en ook andere ouders over de streep trekt. We willen met alle betrokken partijen een juridische entiteit vormen, waarschijnlijk een coöperatie. Dat bestendigt het werk, vergemakkelijkt financiering en geeft wijkpartners, scholen en ouders een gelijkwaardige stem.’
Vruchtbare chaos
Voor de leraren is het soms wennen. ‘De lessen lijken een georganiseerde chaos,’ zegt Asmae, stagiaire van een pedagogische opleiding. ‘Maar de kinderen hebben het naar hun zin en ze steken iets op. Ik leer hier veel van.’
Vruchtbare chaos, dus. Het project lijkt op een ‘tuin’ waarin steeds nieuwe planten de grond uitschieten zoals de Talentfabriek, het vierweekse zomerprogramma, en recent de naschoolse activiteiten. Beide met nieuwe wijkpartners. Door Samen leren in de wijk ontstaat kruisbestuiving die de sociale verbindingen in de buurt verstevigt. Er ontstaan netwerken en dwarsverbanden waar kinderen ook straks als ze groot zijn profijt van hebben.
Als het aan Ruth ligt is de definitieve tuin nog lang niet in zicht: ‘Mijn ideaal is een heel schooljaar doorwerken en kinderen laten kennismaken met zoveel mogelijk plekken en mogelijkheden. Zodat ze de hele wijk als hun speelveld gaan gebruiken.’
Ru Paré, gehuisvest in een voormalig schoolgebouw, is een community van tientallen organisaties en initiatieven. Het is een gezellige en laagdrempelige ontmoetingsplek voor buurtbewoners, er is een bibliotheek en een theaterzaal. Ru Paré staat voor inclusie, wederkerigheid en sociale rechtvaardigheid.
Wie aan de poort van Buurtwerkplaats Noorderhof vraagt wat daar gebeurt, kan te horen krijgen: ‘Dat hangt van jou af.’ Deelnemers dragen zelf activiteiten aan op het snijvlak van maatschappij, cultuur, kunst en ambacht. Je kunt er smeden, lassen, houtbewerken, een liedjesavond organiseren, fluitles geven of in de tuin werken.
Het Olympia Circus stimuleert kinderen om creatief te bewegen en brengt maatschappelijk verschillende groepen bij elkaar. Er zijn inloopcursussen en talenttrainingen voor kinderen, en open uren voor iedereen boven 15 jaar, onder professionele begeleiding en voor weinig geld.
De KasKantine is een experiment in stedelijke zelfvoorziening en duurzaam leven. Ze gebruiken tijdelijk beschikbare kavels met lage marktwaarde. Daar tuinieren en koken ze, zorgen ze zelf voor stroom en water, repareren ze fietsen en leren ze anderen hoe je dat allemaal doet. Ze verzamelen surplus voedsel bij winkels en horeca om uit te delen.
Het ZID theater wil muren afbreken. Tussen mensen, en tussen kunst en stadsbewoners. Het legt verbindingen door middel van theater, vanuit verschillende disciplines en met mensen uit alle windrichtingen.
Bakkerij de Eenvoud (met acht, al dan niet mobiele, vestigingen door het hele land) bakt samen met mensen broodjes in zelfgebouwde leemovens. De bakkers scheppen ruimte en veiligheid voor nieuwe ontmoetingen en verbindingen.
