Piet Willems: een eigenzinnige pionier
Foto afkomstig van Canon Sociaal Werk
Toen Piet Willems in 2004 op 75-jarige leeftijd overleed, schreef TSS - Tijdschrift voor de Sociale Sector dat met zijn heengaan een einde leek te zijn gekomen aan het tijdperk van het onvermoeibare optimisme. Of, zoals Piet Willems het zelfs ooit zei: 'In de tijd dat het opbouwwerk nog in stromingen werd ingedeeld, noemden ze mij "romantisch-vitalist", nou ja, als dat staat voor het feit dat je in mensen moet investeren en niet in instituties, heb ik er vrede mee.' Piet Willems was de protagonist van het basisdemocratisch welzijnsdenken, dat vanaf de jaren zeventig vooral door opbouwwerkers werd gepraktiseerd. Ook qua uiterlijk was hij klassiek: met baard en slordig jasje voldeed hij naadloos aan de karikatuur die veelal van het welzijnswerk werd gemaakt.
Nationale bekendheid in opbouwwerkland
Maar qua daadkracht wist hij alle clichés aan gruzelementen te slaan. Hij verwierf - in opbouwwerkland - nationale bekendheid als drijvende kracht achter het Bossche Welzijnsproject-Oost, dat tussen 1975 en 1990 zijn hoogtijdagen beleefde. Samen met bewoners van deze volkswijk wist hij - tegen de zin van de plaatselijke regenten in - een compleet netwerk van voorzieningen en initiatieven van de grond te trekken. Het meest succesvolle en tot op de dag van vandaag nog functionerende initiatief was het wijkgezondheidscentrum Samen Beter, gestart in 1980.
Als we vanuit betrokkenheid met elkaar aan de slag gaan, betekent dat meteen verandering
Willems wilde als opbouwwerker vanuit de basis werken, 'als we vanuit betrokkenheid met elkaar aan de slag gaan, betekent dat meteen verandering'. Paolo Freire's 'Pedagogie van de onderdrukten' was zijn inspiratiebron. Mensen moesten vanuit hun eigen ervaringen tot handelen, tot een zelfontdekte strategie van ontplooiing komen, dus niet vanuit de programmering van welzijnsinstellingen.
Willems was een doener. Hij sprak de taal van de Bosschenaren. Voordat hij op 37-jarige leeftijd zich aanmeldde bij de sociale academie in Breda was hij grondwerker, glasmenger en stofzuigerverkoper geweest. Dat bleek een goede leerschool. De boekenwijsheid (hij haalde op 60-jarige leeftijd de drs-titel) kwam daar later boven op. Maar Willems was op zijn best als hij met zijn hart sprak. Steeds opnieuw probeerde hij anderen te inspireren om hem in zijn passie te vergezellen. Dat deed hij op een aardige, noem het rustig: Brabantse manier: hij polst je, maar liet jezelf de keuze.
Management- en productiecultuur staat geen improvisatie meer toe
Opbouwwerkmethodoloog Harrie Broekman heeft in 2001 op basis van een flink aantal interviews het gedachtegoed en de carrière van Piet Willems aan het papier toevertrouwd. Het resultaat daarvan verscheen in de reeks Opbouwteksten (nr. 16) onder de titel: 'Radicaal kiezen voor opbouwwerk'. Broekman heeft daarin iets vastgelegd, een verhaal over professioneel engagement, dat in moderne organisatieculturen steeds moeilijker te realiseren is. De vanaf de jaren negentig dominant geworden management- en productiecultuur staat tegenwoordig geen professionele helden meer toe. Directeuren komen en gaan, professionals mogen geen bijzondere naam meer hebben. Het Welzijnsproject-Oost is in dit geweld inmiddels opgeslokt door welzijnsorganisaties en institutionele netwerken.
Willems zelf - tot de laatste dagen van zijn leven actief in allerlei initiatieven - werd daar niet vrolijk van. Hij voelde zichzelf allerminst een held, maar de kern van het werk zat toch in de mogelijkheid om te improviseren, ter plekke iets op gang brengen. In 1998 vertelde hij in een interview: `Het element van improviseren, van dingen in wisselwerking laten ontstaan, dat wordt uit het werk gesaneerd. Er wordt veel te veel vastgezet, in plannen gegoten, in input en output. Er wordt te veel vanuit de zolder van het stadhuis gestuurd, vanuit een beperkte waarneming en lichtvaardige analysen. Het opbouwwerk zoals wij dat deden, dat was toch vooral ook opgaan in de wijk. Samen dromen, samen doen, dat was ons motto.'
Dit artikel is gebaseerd op een artikel dat eerder is gepubliceerd op Canon Sociaal Werk en is geschreven door Jos van der Lans, initiatiefnemer en redacteur van Canon Sociaal werk. Hier vind je een verzameling van achtergrondinformatie, literatuur, studiemateriaal en beeldmateriaal over het werk van Piet willems.
