Opbouwwerk, meld zich!

‘He, wat leuk! Jij was er vorig jaar ook?’ Inderdaad. Een jaar geleden was ik net begonnen als redacteur bij Buurtwijs en meteen viel ik met mijn neus in de boter: ik mocht naar Krachtproef! Mijn eerste kennismaking met de wonderlijk warme wereld van opbouwwerk. En dit jaar weer. Stiekem voelde het als een verjaardagsfeestje.

Ik keek rond en zag gezichten die ik herkende. Echter kende ik van weinigen hun verhaal. Misschien heb ik vorig jaar niet goed geluisterd of te weinig gevraagd? Voelde ik me overweldigd door de creativiteit en het plezier dat dit festival uitstraalt? Of ligt het misschien ook een beetje aan de opbouwwerkers zelf? Zijn zij door hun bescheidenheid en interesse in de ander minder goed in het vertellen van hun verhaal? Ik keek er daarom niet van op toen ik doktersassistentes in witte jassen rond zag lopen, proefmonstertjes afnemend voor het onderzoek naar het DNA van de opbouwwerker.  

Jubegga

Wellicht is Krachtproef dit jaar bewust neergestreken in het hoge noorden. Uitgestrekt en dunbevolkt gebied dat gesierd wordt door rondgestrooide dorpjes met een eigenzinnige mentaliteit. Op het eerste oog lijkt er weinig te gebeuren, al blijkt snel hoe makkelijk schijn bedriegt.

De busreis over het Friese platteland eindigt (of begint) voor mij in Jubegga. Een dorpje van amper 4.000 inwoners. Rond de grote vaart strekken de straten zich uit en dragen de namen Wijk 1, Wijk 2, Wijk 3... tot en met 21! Een vleugje grootstedelijkheid. Dit van oorsprong turfdorp is zijn turftijdperk allang ontgroeid. Toch klinkt de geschiedenis door in het heden.

Emancipatie van de gewone man zagen de protestgroepen als de enige juiste weg naar betere levensstandaarden

De kenmerkende strijdlustigheid en het zelforganiserend vermogen van het dorp schrijven de inwoners toe aan het verleden van verzet. Begin 20e eeuw maakte turf plaats voor andere energiebronnen en daarmee verdween de aantrekkingskracht van dit gebied. Jubegga verviel in vergetelheid en werd een bakermat van communisme en anarchisme. Uitbuiting, werkloosheid, grote armoede opgedreven door de nalatige overheid, leidde ertoe dat mensen zichzelf moesten organiseren en voor zichzelf moesten opkomen. Protesten en stakingen maakten Jubegga een hoofdpijndossier voor Den Haag, terwijl inspirerende mensen naar Jubegga trokken voor lezingen en voordrachten. Emancipatie van de gewone man zagen de protestgroepen als de enige juiste weg naar betere levensstandaarden. Volksverheffing bij uitstek.

Honderd jaar later zijn de levensomstandigheden flink verbeterd, al kamt het dorp nog steeds met sociale vraagstukken als laaggeletterdheid en eenzaamheid. Tegenwoordig hebben ze een opbouwwerker rondlopen in Jubbega. Zij moet vooral de (gemeentelijke) randvoorwaarden regelen, zodat het dorp zichzelf kan redden. De mentaliteit van zelforganisatie zit zo diep in het DNA van het dorp dat het honderd jaar later nog even levendig voelt.

Koersen op verlangen

Veel opbouwwerkers herkennen zich in het beeld van randvoorwaarden regelen en scheppen. ‘Ik koers op het verlangen van de bewoner’, zegt Richarda uit Lelystad. De bal ligt bij de bewoners en zij helpt die te navigeren naar de plek waar de bewoners hem willen hebben. Houriya uit Hilversum vult aan: ‘Ik wil niks ophalen. Sterker nog: als ik een stukje van mezelf deel, dan krijg ik zo veel voor terug. Er vindt wederzijdse herkenning plaats.’

De herkenning die bewoners in een opbouwwerker vinden, lijkt de prikkel te zijn om in beweging te komen

Die herkenning die bewoners in een opbouwwerker vinden, lijkt de prikkel te zijn om in beweging te komen. Je doet niet iets omdat het moet van de ander, maar omdat je inziet dat het anders kan. Dat je leven een stukje beter kan worden. Dit los weten te maken bij mensen, is voor mij de magische kracht die veel opbouwwerkers bezitten, al wordt deze niet altijd even goed onder woorden gebracht.

Uiteraard hebben velen ook met weerstand en scepsis te maken. ‘Mijn bulldozer om weerstand tegen te gaan is oprechte interesse in de ander. Sta op voor het onverwachte en je staat versteld van wat je tegenkomt’, vervolgt Houriya.

Tijdens Krachtproef#18 verzorgde Buurtwijs photo booth ‘Klets&click’

Oog voor de collectiviteit

Opbouwwerk heeft oog voor samenleving, machtsverhoudingen, politiek, kortom voor de collectiviteit, onderstreept key note spreker Nico de Boer. Daarom ziet hij opbouwwerk een belangrijke rol vervullen in de hedendaagse burgerbeweging van initiatieven en communities.  

Burgerinitiatieven worden gekenmerkt door zwakke en versplinterde verbindingen die een geringe macht hebben. Het wegvallen van de structuren binnen de netwerksamenleving leidt tot het verlies van aansluiting tot belangrijke instituties. Veel initiatieven missen stevige, robuuste fundamenten. Initiatiefnemers krijgen ‘zakgeld’ en ‘snippermacht’, maar worden nog niet als een gelijkwaardige gesprekspartner gezien door de overheden. ‘Pure verkleutering van de burger’, aldus Nico de Boer.

Opbouwwerk vervult een belangrijke rol in de hedendaagse burgerbeweging van initiatieven en communities

Aandacht voor burgerbeweging is een mooie ontwikkeling, maar blijft een kleine beweging zolang het een instrument blijft van de staat. Net als energiecorporaties en zorgdorpen, moet deze beweging onafhankelijk blijven en zich niet laten beteugelen door de regels van de staat of de markt. Opbouwwerk kan hiervoor waken en initiatieven ondersteunen in de institutionalisering van communities, zoals in geval van energie- en zorgcollectieven. In het helpen opbouwen van burgerinstituties, ziet Nico de toekomst van opbouwwerk. Vanuit partnerschap kan opbouwwerk helpen stevigheid te geven aan burgerbeweging zodat deze beter haar stem kan laten gelden.

Terwijl Nico een ‘zorgzaam slokje water’ neemt, is het doodstil in de zaal. Je hoort de hersens kraken. De gedachte zijn prikkelend en ongemakkelijk tegelijkertijd. Opbouwwerk zoek verbinding tot communities! Maar hoe precies? En hoe verhoudt dat zich tot de oorsprong van opbouwwerk? Basis van opbouwwerk ligt in de maakbaarheid van de samenleving uit de jaren ’50. Het komt voort uit de staat en had een specifieke opdracht. De tijden zijn zichtbaar veranderd. Geen wonder dat het zoeken is naar identiteit.  

We are the ones

Met ‘We are the ones’ trapte Joop Hofman de Krachtproef#18 af. Hij benadrukt de complexiteit van maatschappelijke thema’s als duurzaamheid, veiligheid, diversiteit. Het zijn grote agenda’s. Maar opbouwwerk kan ze klein en behapbaar maken. Kijk maar naar energietransitie. Dat is niet alleen een technisch verhaal, maar vooral een verhaal dat gaat over sociale verhoudingen en nieuwe organisatievormen. Door inzet van vakmanschap kan opbouwwerk antwoord bieden op sociale vraagstukken van nu en de toekomst. Daarom sluit Joop af met de oproep: ‘Opbouwwerk, meld zich!’