Platform voor buurtontwikkeling

Zomerserie #7: Museum zonder muren

Hoe in een buurtmuseum bewoners meeschrijven aan de geschiedenis
Artikel
afbeelding van Rob van Veelen  
afbeelding van Tanja Bubic  
11 augustus 2023

'Door in te zoomen op alledaagse voorwerpen en gebruiken in de buurt, durven we eerder persoonlijke verhalen uit te wisselen’, stelt Rob van Veelen van het Buurtmuseum Indische Buurt. Bij dit museum ‘zonder muren’ schrijven de bewoners mee aan de geschiedenis van hun wijk. 

 

Dit artikel maakt deel uit van onze zomerserie waarin we eerder geplaatste verhalen opnieuw onder de aandacht brengen.

Het is 1977 als Mehdi, een jonge hippie, aankomt in Amsterdam. Hij is een reislustige jongeman, geboren in de hoogvlaktes van Marokko en op zoek naar avontuur. Amsterdam bevalt hem en Mehdi besluit te blijven. Ik ontmoette Mehdi in 2008. Drie decennia na zijn aankomst is Mehdi een ware Bekende Amsterdammer in de Indische Buurt waar hij woont.

In deze voormalige arbeiderswijk kwamen in de loop van de tijd veel arbeidsmigranten wonen, ook uit Mehdi’s geboorteland Marokko. Mehdi trok zich het lot van deze mensen aan en besloot zich voor hen in te zetten. Hij adviseerde hen, bood directe en praktische hulp en moedigde hen aan om zich te ontwikkelen en nieuwe stappen in het leven te zetten. Toen het idee ontstond om vanuit het Buurtmuseum Indische Buurt (BIB) aandacht te besteden aan de vraag 'Hoe heeft arbeidsmigratie de identiteit van een stad verrijkt en veranderd?' lag het voor de hand om in te gaan op een idee van Mehdi.

Verhalenvertellers

Zo organiseerden we afgelopen najaar samen met het Marokkaans Ouderen Centrum, de organisatie van Mehdi, een verhalende tentoonstelling over de alledaagse gebruiksvoorwerpen en rituelen van de eerste generatie Marokkaanse arbeidsmigranten.

De tentoonstelling besteedde zowel aandacht aan voorwerpen en rituelen in het land van herkomst, als in het land van aankomst. Tot onze verrassing, bleken vooral de jongeren met Marokkaanse roots veel herkenning te vinden in de voorwerpen en omgangsvormen. Via deze tentoonstelling kwamen de bezoeken aan hun grootouders opeens heel dichtbij.

Voor deze tentoonstelling hebben we expres gekozen om géén bordjes te gebruiken met geschreven toelichting. Maar voor verhalenvertellers. Mensen die de verhalen kennen achter de voorwerpen, liepen met de bezoekers mee en deelden hun kennis. Deze vorm maakte van bezoekers levendige deelnemers. Anders dan in een gebruikelijke museumsetting, gingen mensen - ook onbekenden - met elkaar in gesprek over de alledaagse gebruiken en verhoudingen in die tijd (de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw).

BIB maakt mensen bekend met de geschiedenis en cultuur van de Indische Buurt. Deze buurt, met haar vele nationaliteiten, biedt een schatkist aan inspiratie over afkomst, achtergronden en ontwikkeling. Het is belangrijk dat mensen elkaar geschiedenissen vertellen en blijven horen. Daardoor leren ze elkaar beter kennen, verbreden ze hun horizon en voelen ze zich meer thuis in de buurt en bij elkaar.

Meeschrijven aan de geschiedenis

Als buurtmuseum dragen we bij aan het creëren en beschrijven van de geschiedenis van onze stad of buurt. En daar betrekken we bewoners bij. De geschiedenis van onze buurt dient niet alleen vastgelegd te worden door ‘high brow geleerden’, maar dient juist ook actief meegeschreven te worden door de mensen die het zelf (be)leven.

De buurt is een prachtige vind- en bewaarplek van alledaagse voorwerpen, beeldmateriaal en persoonlijke verhalen. Het buurtmuseum kan faciliteren en uitnodigen tot het opschrijven van herinneringen die gebonden zijn aan die voorwerpen en verhalen. De buurt krijgt daarmee een gevoel van trots en saamhorigheid terug, de gemeenschappelijke identiteit wordt versterkt.

‘De geschiedenis van onze buurt dient ook meegeschreven te worden door de mensen die het (be)leven.’

Divers en kleurrijk

De Indische Buurt heeft in de afgelopen 60 jaar meerdere wijzigingen van de bevolkingssamenstelling gekend door de instroom van nieuwe groepen en de uitstroom van de oorspronkelijke bewoners: studenten en kunstenaars (krakers) in de jaren zeventig, vanaf de jaren tachtig arbeidsmigranten (even later gezinshereniging) en in de nieuwe eeuw de hoogopgeleide jongeren en expats.

Deze groepen hebben mede hun stempel gezet op de identiteit van de wijk, die gekenschetst wordt als divers en kleurrijk, actief en betrokken. De arbeidsmigratie heeft geleid tot een nieuw aanbod van mediterrane winkels, nieuwe leefstijlen en een stille emancipatiebeweging. Al deze groepen creëren en herschrijven de geschiedenis van de wijk. Het Buurtmuseum Indische Buurt wil niet zozeer over de nieuwe invalshoeken, gebruiken en rituelen vertellen, maar de ruimte bieden om de groepen zelf aan het woord te laten en het gesprek met elkaar te faciliteren.

Koesteren van het alledaagse

De meerwaarde van een buurtmuseum ten opzichte van grote instellingen als het Rijksmuseum of het Tropenmuseum, zit hem in het koesteren van de kleine, alledaagse dingen en de verhalen daarachter. De intimiteit die ontstaat door met elkaar in te zoomen op deze buitengewone alledaagsheid, maakt dat de durf groot is om onderling verhalen uit te wisselen, onafhankelijk of je om de hoek woont, een bezoeker bent of een verdwaalde toerist.

Elkaar vertellen en naar elkaar luisteren is belangrijk in de zo divers samengestelde lokale samenleving. Grote verhalen als religie of seculiere politieke visies lijken ons in het huidige tijdsgewricht eerder te verdelen dan te binden. Een buurtmuseum biedt hier tegenwicht aan.

Museum zonder muren

Het Buurtmuseum Indische Buurt heeft zich vanaf de start geprofileerd als museum zonder muren. Onze strategie is om zichtbaar te zijn in de buurt door activiteiten en evenementen op diverse plekken in de buurt uit te voeren. Denk aan de Openbare Bibliotheek, het wijkcentrum, Stadsdeelkantoor, scholen, maar ook op straat of het station.

Buurtmuseum is geen museum dat een collectie opbouwt en kan dus makkelijk rondreizen en aanwezig zijn in alle uithoeken van de buurt. Inmiddels is echter door ervaring het inzicht gekomen, dat zichtbaarheid en binding met de buurt vergroot wordt door juist vanuit een vaste locatie te opereren. Daarom is vorig jaar een samenwerking met het Amsterdam Museum gestart.

Deze samenwerking heeft onlangs geleid tot bezoeken - met historische trams uit de buurt - aan het Amsterdam Museum door bewoners van de Indische Buurt die normaliter niet zo snel naar een museum gaan. Het Amsterdam Museum ziet de meerwaarde in van een verbindingen met en in de buurt, terwijl het buurtmuseum een nieuwe kwalitatieve sprong kan maken. Dit laat overigens onverlet dat BIB óók zichtbaar en actief blijft in de buurt: met of zonder muren.

Dit artikel is eerder gepubliceerd op 28 februari 2023.

Lees meer over:
afbeelding van Tanja Bubic  

Tanja Bubic

Als sociale ontwerper creëer ik ruimte die uitnodigt om de ander in een ander daglicht te zien dan dat we dat gewend zijn. Ik doe dat door het gebruik van het woord, beeld, maar ook de fysieke omgeving waarin we elkaar ontmoeten. Meer over mij?