Meer weten over de cultuurbeleving van bewoners

Ik denk terug aan een gemiddelde vrijdagmiddag, een jaar geleden. Mieke en ik zitten op een bankje in het halletje van de flat. Ze is een sjaal aan het breien. Een paar verdiepingen boven ons doet Wim een diepte-interview met een bewoner. De liftdeuren gaan open Jan komt binnen crossen op zijn scootmobiel. Hij is een van de bewoners van de flat waar wij onderzoek doen. ‘Zitten jullie hier alweer?’, roept hij, terwijl hij vanuit de lift het halletje in rijdt. Jan heeft suikerziekte en zijn onderbenen zijn geamputeerd. Dit wordt onze standaard begroeting. De vreemde onbekende mensen worden me steeds dierbaarder.

Cultuurparticipatie reframen

Samen met Wim Burggraaf en Mieke Klaver van het Social Design Lab van de Haagse Hogeschool, heb ik vorig jaar maandenlang de vrijdagmiddag in een halletje van een flat gezeten. Vanuit het ministerie OC&W was Wim gevraagd om cultuurparticipatie te ‘reframen’ en te onderzoeken welke rol schoonheid en betekenis daarbij spelen.

De overheid voelt de noodzaak om cultuur te verantwoorden, daarom moeten veel culturele instellingen bijvoorbeeld een divers publiek trekken. Voor ons onderzoek kozen we voor diepte-interviews als methode. In een flat wonen veel verschillende mensen, allemaal met een ander verhaal, een andere achtergrond en dus een andere culturele beleving. Culturele beleving is een vaag begrip. We wilden ons daarom niet alleen richten op vragen als ‘Naar welke culturele activiteiten ga je?’, maar vanuit diepte-interviews kijken wat mensen bezighoudt en wat hen schoonheid en betekenis geeft.

Gewoon aanspreken

Als oud-student van Mieke werd ik gevraagd om de schakel te zijn tussen haar en Wim en de bewoners die ze wilden interviewen. Contact leggen met bewoners bleek een puzzel. Een beetje overmoedig dacht ik: we moeten ze gewoon aanspreken, daar aanwezig zijn, briefjes ronddelen heeft geen zin. Voorzichtig nam ik polshoogte bij een bewoner die een buurthuis had opgezet en die ik via-via kende. Of het onderzoek misschien in zijn flat zou kunnen? ‘Dat lijkt me niets, ga maar lekker naar een andere flat,’ was zijn reactie. Gelukkig werd hij na een tijdje praten toch enthousiast. Ons eerste interview was geregeld en daarmee hadden we ook onze eerste ambassadeur in de flat.

Vertrouwensband

Met enige regelmaat hing ik rond bij de flat waar ik mensen gewoon vriendelijk groette of een praatje maakte. Ergens voelde ik me een kleine stalker, maar het werkte wel: het contact leverde eerste interviews op. Tegelijkertijd leidde het tot een probleempje: mensen wilden in gesprek met mij, maar niet met Wim of Mieke. Ze kenden hen nog niet en hadden (nog) geen vertrouwensband met ze opgebouwd. We bedachten dus een nieuwe tactiek: flatzit!

Op vrijdagen gingen we beneden in het portiek zitten met een breiwerk of een pak speelkaarten en praatten met de bewoners die de flat in en uit liepen. Mensen leerden ons kennen, doordat ze ons steeds zagen, we werden bekend en dus vertrouwd. Van hieruit zijn we bij veel mensen thuis uitgenodigd voor een interview, maar ook voor een nieuwjaarsviering van een Afrikaanse gemeenschap!

Beleving

De flatbewoners lieten ons letterlijk even binnen in hun leven. Ze vertelden over nare dingen, zoals adopties en zelfmoordacties en over fijne dingen, zoals hopen en dromen. Dat leverde bijzondere gesprekken op: zo had een vrouw een enorme liefde voor haar konijn en was haar halve huis zijn hok, en keek een jong gezin elke vrijdag op tv naar de heilige stad Mekka.

Via deze gesprekken verzamelden we uitspraken over schoonheid, betekenis en de buurt. Ook maakten we foto’s van voorwerpen die bewoners mooi vonden. Mensen waren bijvoorbeeld blij met hun fiets, want dat gaf ze hun vrijheid, of trots op hun interieur. Vaak werden ook voorwerpen aangewezen die een persoonlijke relatie betekenden met iemand of met God.

Foto: Betekenisvolle voorwerpen

Open blik

Nu stonden Wim, Mieke en ik in Manchester, voor een groep sociologen bij het congres Understanding everyday participation. Onze belangrijkste conclusie is: When residents in the flat engage in (cultural) activity, the ‘why’ prevails over the ‘what’.

Daarom is ons advies voor beleidsmakers: ‘Shift your focus from counting visitors to a more in-depth qualitative inquiry into people’s motives for participating in activities.’

En sociale professionals: ‘Shift your focus from advertising your cultural offerings to engaging with your public and relating to their stories and motives.’

‘Interesting!’ en ‘Very different!’ waren de reacties uit de zaal. Het publiek is enthousiast over onze open benadering. Alsook over de keuze om juist een kleine groep mensen te bekijken en ze voor ogen te houden ‘waarom’ ze iets doen, liever dan met kwantitatief onderzoek duizenden enquêtes uit te sturen over ‘wat’ ze doen.

Voor mij ging dit onderzoek over de tijd en het geduld nemen om mensen te leren kennen om letterlijk buiten de kaders te kijken. Ik wens dat juist in het sociaal werk deze open blik gebruikt wordt en blijft. Dat we samen vanuit meer kwalitatieve en creatieve manieren naar mensen kijken in plaats van ons blind te staren op de cijfertjes. Onszelf gewoon soms even afvragen ‘waarom’ we iets doen en daarbij de menselijke maat vooropstellen.