Luisteren als cadeau

Hajat staat op van haar stoel en vertelt. Drie jaar geleden vertrok ze vanuit Syrië naar Nederland en voor deze schrijfworkshop Verborgen Verhalen is ze er voor het eerst alleen op uit. Even later is ze tot tranen toe geroerd. In de groep beheerst niet iedereen volledig de Nederlandse taal. Hierdoor zijn die deelnemers geneigd hun verhalen in te slikken. Dat er door anderen écht werd geluisterd voelt voor Hajat als een cadeau. En daarom blijven de tranen die middag maar komen.

Verborgen Verhalen ontstond in coronatijd en is een project van Stadsreporters. Vanwege de vele lockdowns in 2020 en 2021 vielen er grote gaten in de sociale activiteiten in de wijk. Ontmoetingsplekken waren maandenlang dicht. Ook de activiteiten van de Stadsreporters die samen films maken van hun buurt lagen stil. En dat terwijl de behoefte aan contact en een gevoel van verbondenheid door de pandemie natuurlijk nooit zó urgent was. Als initiatiefnemer van Stadsreporters, ging ik daarom experimenteren met een andere vorm, die ook door kon gaan op afstand, via Zoom, etc. Onder de noemer ‘Verborgen Verhalen’ ben ik samen met een schrijfdocent projecten gaan uitvoeren waarin Haarlemmers korte autobiografische verhalen schrijven en voorlezen, die uiteindelijk worden opgenomen in een podcast. 

Verhalen opdiepen en delen

Met meerdere groepen zijn we verborgen verhalen gaan opdiepen en delen. Met senioren schreven we over afstand en nabijheid. Verhalen over de eerste aanraking in maanden, door de handen van de kapster of de eerste keer alleen kerst vieren op je 81e, wetende dat je dementerende man ook alleen aan het eten is. 

‘Als een verhaal wordt wakker gekust komt de beleving terug’

Meerdere deelnemers verloren hun partner toen de pandemie door de verzorgingshuizen raasde. Elly mocht de hand van haar man niet meer vastpakken. En Miep kon geen afscheid nemen van de man waarmee ze al 70 jaar lief en leed deelde. Eileen voelde zich verloren toen ze vlak voor de pandemie, op 75-jarige leeftijd, verhuisde naar een nieuwe stad waar ze niemand kende. 
Deze verhalen blijven vaak verborgen in de intimiteit van het eigen lichaam. Als een verhaal wordt wakker gekust komt de beleving terug. En als de verhalen gedeeld worden openen zich nieuwe werelden en een diepe verstandhouding tussen verteller en luisteraar.

Een belangrijke inspiratiebron voor dit project is het essay ‘Zo houd je moed in een tijd van verdeeldheid’ van Elif Shafak. 
Zij schrijft: 
‘Verhalen brengen ons samen, onvertelde verhalen houden ons van elkaar gescheiden.’ 
En: 
‘Als we onze stem verliezen gaat er iets in ons dood.’ 
Maya Angelou, dichter, schrijver en burgerrechtenactivitste stelt: 
‘Er bestaat geen groter lijden dan een onverteld verhaal in je meedragen.’ 

Safe space en common ground

We schreven ook met een gemengd gezelschap van Haarlemmers uit allerlei windstreken. Mensen die gevlucht zijn uit hun moederland vanwege oorlog. Mensen die uit verre landen naar Nederland reisden en hier zijn geworteld door een (inmiddels gestrande) liefde. Mensen die in Nederland geboren en getogen zijn. Allemaal schreven en deelden ze verhalen over ‘thuis zijn’ en ‘niet thuis zijn’. 

Telkens tijdens deze projecten is de verrassing dat je met mensen buiten je eigen ‘bubbel’ in zo’n korte tijd zo’n verbinding en intimiteit kan ervaren. Door het creëren van een ‘safe space’ verliezen mensen schroom om de verhalen te delen die eerder verborgen zaten. Zo ervaren ze ‘common ground’. Hoe magisch dat je op deze manier, met woorden, een stem, waarachtigheid, over alledaagse ervaringen, zo’n diepe verbinding kan voelen. 

‘Een perfect recept tegen eenzaamheid’

‘Een perfect recept tegen eenzaamheid’, zoals een van de deelnemers zei. Door het ervaren van verbinding én van betekenis. In de groep met veel nieuwkomers bleek dat vanwege het onvoldoende beheersen van de Nederlandse taal, mensen geneigd zijn hun verhalen in te slikken. Ze vragen immers een boel geduld van degene die luistert. Het feit dat er in deze groepen wél werd geluisterd, was soms al zo’n cadeau dat de verteller tot tranen toe geroerd was. Zoals bij Hajat uit Syrië. 

Rosa, ook sinds drie jaar geleden gevlucht uit Syrië, was de motivatie kwijt was om door te zetten met de taal omdat er niemand was waarmee ze Nederlands kon spreken. Door het project kreeg ze haar motivatie voor de taal terug; ze kreeg weer zin om een studie op te pakken. Én zin om haar droom te verwezenlijken. Om de tekst, die ze schreef tijdens haar jaar in het AZC, te vertalen uit het Arabisch en vorm te geven in een boekje voor beleidsmakers.  Om hun te vertellen dat vluchtelingen tijdens hun verblijf in het AZC van betekenis kunnen zijn. En dat het jarenlange nietsdoen, leidt tot demotivering, strijd en intensivering van het opgelopen trauma.

Gesprekskaarten en schrijfopdrachten

De verhalen uit deze projecten worden voorgelezen en opgenomen en verwerkt tot podcasts. Om ook daarmee bruggen te slaan en uit te nodigen tot verdiepend gesprek en contact. De podcasts worden onder andere uitgezonden op de (lokale) radio, verspreid via de bibliotheek, de gemeente en andere partnerorganisaties. De podcasts van de groepen met ouderen worden ook gedeeld met ontmoetingsgroepen voor senioren. Zij kunnen op basis van de podcast en bijbehorende gesprekskaarten en schrijfopdrachten zelf verhalen opdiepen en delen.