Leve de bastaardsamenleving

Het lijkt een berichtje van niks: op 26 januari jongstleden heeft de bewonerscommissie van de Enschedese wijk Dolphia de publieksprijs gewonnen van de wedstrijd ‘Pitchen voor impact in je wijk’ van de Koninklijke Nederlandsche Heidemaatschappij (KNHM) en het Landelijk Samenwerkingsverband Actieve Bewoners (LSA). Het lijkt niks, maar het is een glimp van een maatschappelijke verschuiving van formaat. Filosofen als Thomas Hobbes, John Locke, Jean Jacques Rousseau en John Rawls zouden dat ook gevonden hebben. SCP-directeur Kim Putters vindt het vast ook.

Wat is er aan de hand?

Het Enschedese wijkje Dolphia wilde zijn buurthuis terug maar had daarvoor te weinig geld. Bij de banken aankloppen leverde niets op en ook de gemeente Enschede was aanvankelijk terughoudend. Tot er een revolutionair idee opkwam. Wat als de gemeente nu eens een hypotheek verstrekte die de Dolphiabewoners konden terugbetalen met vrijwilligerswerk.

De bewoners krijgen €4,50 uur voor elk uur werk dat ze leveren op het gebied van bijvoorbeeld huiswerkbegeleiding, werkloosheidsbestrijding en een schone & veilige wijk. Een schijntje, maar dat terzijde. Met die inspanningen kunnen ze de ruim 2 ton aflossen die de gemeente als hypotheek beschikbaar heeft gesteld.

Al vanaf halverwege de 17de eeuw schreven filosofen over een sociaal contract

Toen in oktober vorig jaar die deal werd beklonken stonden de media er vol van. Nee, niet alleen Tubantia en RTV Oost, zelfs de Volkskrant berichtte erover. En natuurlijk Buurtwijs. Nu komt daar ook een publieksprijs bij… Kennelijk voelt iedereen aan zijn klompen dat hier iets bijzonders gebeurt. Maar wat dan?

Nieuw sociaal contract

Om dat te begrijpen komen die vier filosofen en de SCP-directeur van pas. Om met die laatste te beginnen: toen Putters eind vorig jaar bijzonder hoogleraar werd aan de Erasmus Universiteit, pleitte hij voor een ‘nieuw sociaal contract’ tussen burgers en overheid. Het oude contract – beter bekend onder de naam ‘verzorgingsstaat’ – loopt immers op zijn laatste benen. Het is te bureaucratisch, te duur en vooral te weinig flexibel om recht te doen aan de nieuwe rol van burgers.

Voor dit nieuwe contract greep Putters terug op die vier oude filosofen. Al vanaf halverwege de 17de eeuw – ‘Leviathan’ van Hobbes is van 1651 – schreven zij over een sociaal contract. In wisselende bewoordingen zien zij dat contract steeds als een deal waarbij burgers vrijheden afstaan aan de overheid in ruil voor bescherming.

Hybridisering van de samenleving

Sinds 1651 is er heel wat gebeurd. De staat als dé grote beschermer kwam op en brokkelde af, de markt vestigde zich in het centrum van de samenleving en professionals verwierven zich een plek als oliemannetjes. Zo zijn er intussen minstens vier partijen betrokken bij een sociaal contract – burgers, staat, markt en professionals – die bovendien voortdurend van rol en positie wisselen. Kim Putters noemt dat ‘hybridisering’: de staat wordt marktmeester, de burger ondernemer, de markt een atelier voor sociale innovatie – bastaardvormen zijn de kern van het nieuwe sociaal contract.

De staat wordt marktmeester, de burger ondernemer, de markt een atelier voor sociale innovatie

De gemeente Enschede typeert op haar site haar deal met Dolphia al scherp door te stellen dat hier een nieuwe verhouding is gevonden ‘zonder in een “ouderwetse” subsidierelatie te vervallen, dus met eigenaarschap bij de bewoners’. Maar misschien kan het nog wel scherper.

De droom van Dolphia is een kiem van het nieuwe sociaal contract waarin burgers niet worden verengd tot consumenten of onderdanen, maar in principe worden erkend als gelijkwaardige contractpartners. Leve de bastaardsamenleving die dit type contractvernieuwing mogelijk maakt.