Hoe sociaal professionals en reclasseringswerkers samenwerken tegen criminaliteit in de buurt

Sinds september 2019 maken wij; Miranda van der Flier en Eveline Pittens namens Reclassering Nederland deel uit van een forensisch samenwerkingsverband gericht op personen uit de wijk Ruwaard in Oss die in aanraking komen met de politie en/of justitie. De reclassering houdt zich kort gezegd bezig het voorkomen van strafbare feiten en terugval.

In de proeftuin Ruwaard, twee postcodegebieden in de gemeente Oss, werken we over de grenzen van onze eigen organisatie samen met gemeente, zorg- en welzijnsorganisaties, politie en bewoners. Omdat iedere professional specifieke expertise, een takenpakket en ook grenzen kent vallen we in samenwerking steeds terug op die belangrijke vragen bij de cliënt en de samenwerkingspartners: wat wil je, wat kan je en wat heb je nodig. 

Twee sociale professionals, Oscar Boerboom (GGZ verpleegkundig specialist, GGZ Oost Brabant) en Robert Jans (sociaal werker bij Ons Welzijn in Oss) zijn kwartiermaker voor de proeftuin Ruwaard en in het sociaal domein de kartrekkers. Sinds september 2019, toen de proeftuin werd verbonden aan de justitiële keten, werken we nauw met hen samen vanuit de reclassering. We zorgen ervoor dat straffen zo goed mogelijk aansluiten bij verdachten zodat zij niet weer de fout in gaan. Het ideaal is dat mensen die in de wijk in overtreding gaan na hun straf weer een plek krijgen in de wijk. Oscar en Robert kennen de wijk en de mensen en hebben goed contact met bewoners. Dat levert veel win-win situaties op.

Mogelijkheden op een A4-tje

Samen met wijkpartners kijken we per binnengekomen zaak wat we onder de paraplu van de proeftuin Ruwaard kunnen betekenen. Geen uitgebreide analyses, maar praktisch, op een A4-tje de mogelijkheden op een rij zetten. Vanuit de werkwijze van de proeftuin stellen we de bewoner de 3 vragen: Wat wil je, wat kan je en wat heb je nodig? Zo krijgt de bewoner een kans en proberen we te voorkomen we dat ze (weer) in de justitiële keten terecht komen. Natuurlijk, als iemand een strafbaar feit pleegt, moet hij gewoon zijn straf tegemoet zien. Maar vaak zit de werkelijkheid net iets ingewikkelder in elkaar.

Winkeldiefstal en financiële problemen

Laatst bijvoorbeeld, was er sprake van een winkeldiefstal en we vroegen Robert om samen met ons de situatie te verkennen. De verdachte bleek financiële problemen te hebben en was al bekend bij welzijnsorganisatie waar Robert werkt. In een gesprek wist Robert de man te overtuigen om hulp te zoeken en het probleem op die manier aan te pakken. Met dit verhaal konden wij de rechter adviseren om een straf zonder voorwaarden op te leggen. De man kreeg alleen een flinke waarschuwing. Mocht hij de komende twee jaar opnieuw in de fout gaan, dan wordt hij alsnog vervolgd voor de winkeldiefstal, maar hij staat niet onder toezicht. Een belangrijk succes ten opzichte van het verleden, want dan was de man waarschijnlijk wel onder toezicht komen te staan. Eigenlijk slaan we op deze manier drie vliegen in een klap. Toezicht houden kost veel gemeenschapsgeld, dat nu anders kan worden besteed; we voorkomen recidive door het probleem bij de kern aan te pakken en we helpen de man zijn leven weer op de rit te krijgen. 

Vertrouwen opent de weg naar betere hulp

Een ander voorbeeld gaat over een jongen die in de vroeghulp terechtkwam. Een situatie waarin een verdachte vlak na een aanhouding op het politiebureau bezoek krijgt van reclassering om in te schatten wat voor hulp hij nodig heeft. We nodigden Oscar (van de GGZ) uit om samen het gesprek te voeren. Bij binnenkomst in de spreekkamer bleek dat de jongen Oscar herkende, en andersom ook. Voor zo’n jongen betekent het veel dat er een bekende zoals Oscar in het gesprek zit. Als reclasseringswerkers winnen we niet gemakkelijk het vertrouwen omdat we een taak hebben richting justitie, dat maakt het simpelweg moeilijker om goede bedoelingen over te brengen. Oscar wekt dat vertrouwen wel en daardoor konden we beter bespreken wat er nodig is om de jongen weer op het rechte pad te helpen.

De juiste hulp via een burenruzie

Vertrouwen is dus belangrijk, dat merkten we pas geleden ook bij een burenruzie. We zagen een zaak op de verdachtenmonitor binnenkomen. De betrokken buren weigerden in eerste instantie bemiddeling. Een gesprek met Oscar maakte duidelijk dat er over en weer angst was voor de ander. Toen dat werd uitgesproken, stemden beiden alsnog in met bemiddeling. En vervolgens bleek dat deze buren het met wat hulp gewoon onderling konden oplossen, ondanks het eerdere wantrouwen. Vervolgens gebeurde er iets opvallends. De dochter van aangever had al een tijd last van psychische problemen, waarvoor ze tot dat moment geen contact durfde te leggen met de GGZ. Na het open contact met Oscar besloot ze dat wel te doen. 

Een bijzonder resultaat want we steken er als reclasseringswerkers en sociale professionals veel tijd en moeite in om over de grenzen van onze eigen taak, rol en verantwoordelijkheid samen te werken en als we dan merken dat psychische hulp toegankelijker wordt voor buurtbewoners die dat nodig hebben, dan ervaren we dat als een succes.

Preventief werken zit nog niet in het systeem

Zoals eerder gezegd spelen de drie kernvragen aan de bewoner een belangrijke rol. Het helpt ons de situatie helder te krijgen en om goed te zien welke professionele ondersteuning er nodig is. Zo kunnen we met elkaar en de betrokken verdachte passende afwegingen maken. Je wordt daar als professional creatiever van en gaat meer out of the box denken over oplossingen.

Bij wat er nodig is speelt geld een belangrijke rol. In de proeftuin werken we met open budgetten. Het geld is bij wijze van experiment niet opgedeeld is verschillende potjes, maar op een hoop gegooid vanuit de gemeente. Voor Reclassering Nederland is dat nog lastig. Als reclasseringswerkers schrijven we uren op een zaak, niet op preventief werken. Om de successen van Ruwaard in de toekomst ook te kunnen waarmaken is voor ons een verandering in het systeem nodig.