Platform voor buurtontwikkeling

Hoe pak je problematische segregatie aan?

Neem de bewoner als uitgangspunt
Interview
afbeelding van Kennisplatform Integratie en Samenleving  
afbeelding van Platform31  
29 april 2021

Is het zinvol om fysiek in te grijpen in wijken om segregatie tegen te gaan? Lex Veldboer, lector aan de Hogeschool van Amsterdam en Jeroen van der Velden, onderzoeker bij Platform31 pleiten voor een andere aanpak. 

Bijna twintig jaar geleden publiceerde Lex Veldboer onder andere met Jan-Willem Duyvendak het boek Meeting Point Nederland, waarin de vraag werd gesteld of menging van bewoners – en daarmee het stimuleren van ontmoetingen - leidt tot het slechten van fysieke en sociale grenzen. ‘Vanuit het sociaal werk zijn we daar voorstander van. Ingegeven door de inclusiegedachte stimuleren we ontmoetingen dwars door alle lagen heen. De fysieke aanpak, dus het opnieuw inrichten van een wijk door bijvoorbeeld de bouw van duurdere koopwoningen en daarmee een koopkrachtiger bewonerspopulatie aantrekken is dus ook een onderdeel van het sociaal instrumentarium. Want zo verhoog je de kans dat mensen hoog- en laagopgeleid contact met elkaar leggen, zoals in een buurthuis. Dit kan voor sommige groepen belangrijk zijn op het gebied van taalverwerving of het ontmoeten van rolmodellen. Maar de praktijk laat zien dat als je mensen de keuzevrijheid geeft, dat was toen en is nu nog zo, zij zich het liefst omringen met gelijkgestemden.’

Houdt sociale infrastructuur in stand

Daarnaast kan segregatie ook een natuurlijke ontwikkeling zijn, zegt Veldboer. ‘Denk aan segregatie op leeftijd in buurten waar hoofdzakelijk nog ouderen wonen. Of buurten waar bewoners weggaan omdat ze het zich kunnen permitteren in een duurdere wijk te gaan wonen, waardoor segregatie naar inkomensniveau ontstaat. En door het tegengaan van scheef wonen in de sociale huursector door woningbouwcorporaties stromen nu alleen nog mensen in die geen alternatief hebben. Dat leidde, zegt Veldboer, in bijvoorbeeld Amsterdamse ontwikkelbuurten tot een toename van zogeheten Poverty Pockets. Amsterdam is een sombrerometropool: met in de kern de hoogste inkomens en daarbuiten, aan de rand van de stad, de armere buurten.

Er zijn twee mogelijke oplossingen om de toename van sociale scheidslijnen tegen te gaan, aldus Veldboer. Opnieuw, zoals in het verleden, geld investeren in de fysieke kant, of meer in de sociale infrastructuur: people- of placebased is de vraag. Socioloog Eric Klinenberg publiceerde hierover in 2018 al het boek ‘Palaces for the People’ waarin hij een pleidooi houdt voor het verbeteren en in stand houden van een sociale infrastructuur omdat deze de ongelijkheid en polarisatie tegengaat en zorgt voor een actief gemeenschapsleven. Als je in kwetsbare wijken bezuinigt op voorzieningen, bijvoorbeeld de sluiting van een bibliotheek, dan gaat dit ten koste van de leefbaarheid.’

Keuzes

‘Het doel was altijd: de buurt waarin je woont mag geen invloed hebben op je ontwikkelkansen, de zogeheten buurteffecten’, aldus onderzoeker Jeroen van der Velden van Platform31, gespecialiseerd in leefbaarheid. ‘Zowel in de stads- als stedelijke vernieuwing is dit al decennia ons uitgangspunt. Er werd daarbij vaak grootschalig gesloopt. Nieuwbouw kwam ervoor in de plaats en daarmee nieuwe bewoners – gentrificatie - in de hoop dat zij een positieve invloed hadden op de buurt. Dat was ook zo, maar vooral in de statistieken. Er vond namelijk verdunning van de problematiek plaats, de veiligheid verbeterde, evenals het voorzieningendraagvlak. Bij elkaar reden genoeg om die aanpak te behouden.’

Maar, zegt Van der Velden, uit wetenschappelijk onderzoek van de afgelopen jaren werd duidelijk dat interactie tussen oude en nieuwe bewoners amper plaatsvond. En dat voor het verkrijgen van sociaal kapitaal opleiding, werk, familie en persoonlijke eigenschappen doorslaggevend zijn en niet de buurt waarin je leeft en opgroeit. Als sociale stijging het doel is, dan ligt de keuze voor de fysieke aanpak ook niet voor de hand. Is een leefbare wijk het doel, dan wel.  

Wat telt?

Nu we, na jaren geen centrale rijksinvesteringen in wijken, opnieuw voor die keuze staan is het de vraag of de huidige fysieke aanpak met de gemengde wijkgedachte effectief zal zijn, zegt Van der Velden. Dit kan de al bestaande segregatie in die wijken juist bevorderen. Maar nog belangrijker is volgens hem de vraag: wat levert het de mensen in die kwetsbare wijken op?

Beide onderzoekers opperen een geheel nieuwe aanpak: een waarbij de kwetsbare bewoners in de wijk optimaal profiteren en het niet om de statistieken draait. ‘Voorzieningen als een bibliotheek, een moestuincomplex, het zwembad of een Huis van de Wijk moet je koesteren, omdat dit plekken zijn waar mensen uit alle lagen elkaar kunnen ontmoeten. Ze zijn belangrijk bij het vormen van nieuwe, hechte netwerken. Hou deze daarom in stand. Als je de wijk leefbaar wilt houden en segregatie tegengaan, zijn het behouden van dergelijke sociale voorzieningen misschien eerder de oplossing.’

Dit is een ingekorte versie van het artikel van Jamila Achahchah en Julia Dotulong dat eerder verscheen op de website van Kennisplatform Integratie en Samenleving

afbeelding van Kennisplatform Integratie en Samenleving  

Kennisplatform ...

Doel van Kennisplatform Integratie & Samenleving (KIS) is een fundamentele bijdrage te leveren aan een pluriforme en stabiele samenleving.
afbeelding van Platform31  

Platform31

Kennis- en netwerkorganisatie Platform31 ziet de trends in stad en regio. We verbinden beleid, praktijk en wetenschap rondom actuele vraagstukken en komen tot een aanpak waarmee bestuurders, beleidsmakers en uitvoerders direct aan de slag kunnen.

Lees meer: