Het logboek van de buurtmaker als verhalende theorie

Een boek over theorieën in sociaal werk. Theorieën van sociologen en filosofen lijken niet direct leesmateriaal voor de hangmat of een ontspannen zondagmiddag. Tenzij ze op lichte wijze zijn opgeschreven zoals in het boek Denken Over Sociaal Werk. 

Oral history voor sociaal buurtwerk

Jeroen Gradener vertelt over zijn motivatie om mee te werken aan het boek. Het gaat volgens hem over de activiteit van het ’denken’ en hij illustreert die gedachtegang met de werkwijze van Jane Addams, een van de grondleggers van sociaal werk en het opbouwwerk: 'Jane Addams opende in 1889 Hull House; het eerste Amerikaanse settlement house, een buurtcentrum dat snel uitgroeide tot een echt actiecentrum, met veel aandacht voor kinderen, volwassenenonderwijs, en cultuureducatie. In Twenty Years at Hull-House beschrijft ze haar overdenkingen en maakt ze registraties van de praktijk. Ze denkt in haar notities hardop na over wat ze doet. Je kunt haar werk, en dat van andere denkers in dit boek, zien als vertellingen. Als oral history voor sociaal buurtwerk: de mondelinge overdracht van verhalen en belevenissen. Deze manier van denken en vertellen helpt te begrijpen over waar we vandaan komen en hoe we onderdeel zijn van de geschiedenis en de toekomst.'

Kijken naar het verleden

Waarom zou je over de historie willen weten als buurtmaker?

'Het kijken naar het verleden geeft een ander perspectief aan de praktijk in buurten op dit moment. Een voorbeeld van een actueel vraagstuk in de buurt is de omgang met andersdenkenden. Als sociaal buurtwerker heb je te maken met verschillende groepen bewoners die soms lijnrecht tegenover elkaar staan in hun politieke ideeën. De vraag is dan hoe je ervoor zorgt dat die bewoners op een opbouwende manier met elkaar leren communiceren terwijl ze misschien andere gewoonten en inzichten hebben. Dat leren om goed te communiceren en debatteren was al een belangrijk onderwerp in volwasseneducatie dat onderdeel was van het vormingswerk in de jaren 70. De theorieën van sociaal werkers uit die tijd kunnen helpen om richting te geven aan de opdracht die er nu ligt.’

'Ze lijkt haar notities te gebruiken om orde te scheppen'

Het logboek als verhalende theorie

Terug naar Jane Addams. Zij schreef haar overdenkingen waarschijnlijk niet op met het doel dat buurtmakers er 100 jaar later van zouden kunnen leren. Ze lijkt haar notities eerder te gebruiken om orde te scheppen en te reflecteren op de praktijk. Eigenlijk maakte ze al werkend ruimte voor het ‘denken’. Hoe gaat dat in de hectische alledaagse praktijk met de structuur van prestatieafspraken en verantwoording afleggen?

'Samen met Marcel Spierts geef ik trainingen aan sociale professionals. Jane Addams is onze gezamenlijke inspiratiebron als we zo’n training ontwikkelen. In haar voetstappen vragen we sociaal buurtwerkers om een logboek bij te houden en dat mee te nemen naar de bijeenkomsten. We zien dat het helpt om orde te scheppen en ze vormen ze al vertellend een idee over hun overwegingen. Zo ontstaat er een verhalende theorie over hun eigen praktijk. Die verhalende theorieën van jezelf en van collega’s kunnen richting geven aan je handelen. Het uitwisselen is belangrijk want buurtwerkers zijn in verschillende buurten bezig met dezelfde taaie vraagstukken zoals migratie. Dat is een complex vraagstuk waar oorlogen en historisch gefundeerde politieke conflicten achter schuilgaan. Dat levert spanningen op die je niet zomaar kunt oplossen. Door in een logboek te beschrijven wat migratie voor een buurt betekent en te reflecteren op de grootsheid van zo’n thema herken je ook je grenzen.'

Om welke grenzen gaat het dan?

'De last van migratie komt vaak in buurten terecht die het al zwaar hebben. Denk aan weinig geld, een tekort aan sociale huurwoningen of de dreiging van verdringing op de arbeidsmarkt. Dat levert afstand op tussen nieuwkomers en bewoners die al generaties lang in een buurt wonen. Wanneer je als buurtwerker die complexiteit ziet kun je beter duiden wat voor invloed dat heeft op het onderlinge contact en op basis van die kennis manieren vinden voor vruchtbaar verbindingswerk.'

'Ik zie dat sociaal werkers in buurten werken met thema’s die de verschillen in afkomst tussen bewoners vruchtbaar kunnen maken. Zoals buurtprojecten waarin de kennis van migranten over spaarzaam omgaan met schaarse bronnen zoals water, stroom, maar ook met voedsel, gebruikt wordt als voorbeelden van duurzaam gedrag. Dit kan bijdragen aan een positiever zelfbeeld van migranten, maar ook over migranten, namelijk als mensen die ons iets te leren hebben wat tot een duurzamere toekomst kan leiden.'