Gereedschap voor vitale burgerbetrokkenheid

Het volk is de gekozen politici moe. Dat laten de dalende opkomstpercentages zien, net als het krimpend aantal leden van politieke partijen. Er is sprake van een democratisch vermoeidheidssyndroom. Tegelijk valt het op dat burgers zeer betrokken zijn bij politieke vraagstukken. Zij nemen het heft in eigen hand. Zij willen zelf organiseren, bijvoorbeeld in de welzijnssector en meebeslissen over bijvoorbeeld begrotingen. Dat doen zij op straat, in de buurt en nu ook op online platforms.

Online participeren

Digitale democratie is het gebruik van informatie- en communicaticatietechnologie (ICT) binnen de democratie. Het doel is om burgers online instrumenten te bieden om hun ideeën te delen, zichzelf te organiseren en initiatief te nemen, alsook voorkeuren aan te geven en hun stem te laten horen in besluitvorming.

Juist bij besluitvorming kan digitale democratie burgerbetrokkenheid vergroten door naast traditionele participatie zoals inspraak, burgers ook online kanalen te bieden om te participeren. Mensen die gewoonlijk niet deelnemen aan inspraakavonden, burgerbegrotingen of buurtschouwen - door bijvoorbeeld fysieke beperkingen of druk werk - kunnen via online platforms meedoen, meedenken en meebeslissen over ontwikkelingen in hun buurt en stad.

Vliegwiel

Burgers echt inspraak geven in besluitvorming vraagt een nieuwe houding van de volksvertegenwoordigers. Directe inspraak van burgers wordt door hen soms zelfs als een ondermijning van hun rol ervaren. Om te laten zien dat digitale democratie de representatieve democratie juist kan versterken, plaatsen wij digitale democratie binnen het ‘Vliegwiel van online burgerbetrokkenheid’. In dit model, geïnspireerd op de participatieladder, vervangen wij de metafoor van treden met die van raderen.

Dit vliegwiel geeft de relatie aan tussen de mate van invloed en de breedte van de deelname van burgers. Doordat de drie raderen op elkaar inwerken, ontstaan binnen het vliegwiel beweging en nieuwe variaties op de klassieke vormen van democratie. Elk rad kent specifieke actoren. Wij onderscheiden drie soorten interacties die representatieve en participatieve democratie dynamisch met elkaar verbindt:

1. In het rad van meedoen zetten ‘doeners’, de actieve bewoners, zich in voor hun leefomgeving. Dat kan bijvoorbeeld via Right to Challenge, het wettelijk recht van bewoners om lokale taken van de gemeente over te nemen wanneer zij denken dat ze het beter kunnen verrichten.
2. In het rad van meedenken adviseren de ‘denkers’ de overheid over de inrichting van de samenleving op allerlei terreinen, waaronder zorg en welzijn. Dit kan via burgertoppen zoals ze die in België kennen, maar ook via adviesraden en e-participatie.
3. In het rad van meebeslissen is een nieuwe groep in opkomst, namelijk burgers zelf. Bijvoorbeeld in geval van burgerbegrotingen die de burgers de macht geeft om te beslissen over een (deel) van de begroting.

Hoe meer er op het spel staat, hoe minder burgers mogen participeren

Mondjesmaat

In Nederland zijn er nog maar weinig overheden die daadwerkelijk een brede groep burgers digitaal laten meebeslissen. Het laat zien dat de gemeentelijke organisatie nog maar mondjesmaat besluitvormingsprocessen durft open te stellen voor bewoners. Het zijn dan ook initiatieven vanuit de civil society en tool-ontwikkelaars in de raden van het meedoen en meedenken in Nederland het meest geavanceerd en succesvol zijn. Er is dus een wereld te winnen. Vooral op lokaal niveau wordt daarvoor ruimte gegeven.

In het bovengeschetste vliegwiel online burgerbetrokkenheid wordt duidelijk dat hoe meer er op het spel staat, hoe minder burgers mogen participeren. Vaak blijft online burgerbetrokkenheid in Nederland steken bij de eerste fasen van het opstellen van de agenda of beleidsvoorbereiding. De uitdaging voor de Nederlandse overheden is om juist in de belangrijke besluitvormingsfase een brede groep burgers te laten meebeslissen.

Laaggeletterden en digibeten

Yvette Bommeljé en Peter Keur laten in De burger kan het niet alleen zien dat digitaal vaardig zijn voor een kwart van de mensen nooit een realiteit zal worden. Deze groep laaggeletterden en digibeten plaatst Nederland voor een democratisch tekort, aangezien de dienstverlening van de overheid vooral digitaal plaatsvindt. Het gaat om groepen burgers die in een kwetsbare positie verkeren, bijvoorbeeld vanwege hun hogere leeftijd, lagere opleiding of geringe digitale vaardigheden. Een offline- en onlinebenadering is van belang voor deze groepen burgers.

Inclusieve participatie

De overheid dient participatie te bevorderen. De burgers moeten een keuze hebben om offline of online te participeren en daarin gefaciliteerd te worden om zelf te bepalen hoe zij (online) willen participeren. Het actief benaderen van bewoners draagt bij aan inclusieve participatie. Een voorbeeld hiervan is de Coöperatieve Wijkraad in Groningen waarin gelote burgers, elk met hun eigen kennis over de wijk, verschillende communicatietools krijgen aangeboden om samen met andere wijkbewoners en gemeenteraadsleden besluiten te nemen over de wijk. Of het initiatief Ik teken voor 80 in Enschede waarin lokale media een schakel vormen tussen burgers en gemeentepolitiek door met teams de wijken in te gaan en verkiezingsthema’s op te halen bij doelgroepen die eerder politiek afwezig waren. De behoeften van burgers in het ontwikkelproces centraal stellen, is de manier om te zorgen voor een optimale aansluiting tussen techniek en burger.

Hoe vaker mensen aan een participatief proces deelnemen, hoe meer ze bekend raken met de verschillende afwegingen die hierbij komen kijken

Geduld

Gelukkig wordt er in Nederland op lokaal niveau flink aan de weg getimmerd op het gebied van online burgerbetrokkenheid. Belangrijk is dat het experimentele karakter wordt losgelaten en lokale overheden burgers met behulp van e-tools een structureel instrument bieden om hun stem te laten horen in besluitvorming. Hoe vaker mensen aan een participatief proces deelnemen, hoe meer ze bekend raken met de verschillende afwegingen die hierbij komen kijken. Digitale burgerbetrokkenheid zou in Nederland meer gezien moeten worden als een manier om een gelijkwaardige positie te faciliteren tussen overheid en burgers.

Dit is een verkorte versie van het artikel dat eerder bij Netwerk Democratie verscheen.