Gemeenschapsgevoel op het platteland

In een kalverenschuur midden op het Overijsselse platteland, ontvangt actrice - en van oorsprong plattelander - Johanna ter Steege een bont gezelschap plattelanders: haar 91-jarige buurman Freek die onlangs weduwnaar is geworden, een huisarts, een wetenschapper, twee kunstenaars, muzikant Bennie Jolink en cabaretière Nathalie Baartman. Terwijl de kalfjes op de achtergrond rustig doorkauwen, ontstaat er een no-nonsense-gesprek over gemeenschapsgevoel op het platteland. 

Klaar staan voor elkaar

Gemeenschapsgevoel of ‘noaberschap' zoals ze dat in Twente noemen, is een eeuwenoude Oost-Nederlandse begrip dat betekent dat je de morele plicht hebt klaar te staan voor je buren. Je komt niet bij elkaar voor de gezelligheid en je loopt ook niet de deur bij elkaar plat. Maar, als de zware tijden aanbreken en als de nood aan de man is, dan weet je dat je er bent voor elkaar.

Noaberschap is geboren uit armoede en noodzaak, en heeft weinig te maken met politieke ideologie van een participatiemaatschappij. De politiek heeft juist altijd weinig greep gehad op die eeuwenoude noaberschap, vertelt cultuur geograaf Koen Salemink. Noaberschap laat zich namelijk niet zo maar iets vertellen en kent een zekere mate van wetteloosheid. Daardoor is het ook niet zo maar aan te boren of in te zetten als een beleidsinstrument. 

Een pan soep

Het gaat er af en toe hard er aan toe, zowel in de kalverenschuur als onderling tussen de ‘noabers’. Het gesprek is scherp, snel en soms onverstaanbaar (als kijker ben je dankbaar voor de aanwezige ondertiteling).

Die directe houding - die door sommige buitenstaanders ook als bot en onvriendelijk kan worden ervaren - is juist kenmerkend voor de noaberschap. In die houding schuilt namelijk een praktische betrokkenheid bij elkaar. Deze uit zich in een pan soep dat gebracht wordt als iemand ziek is of bij (plotseling) overlijden het automatisch verdelen van de werkzaamheden onder de ‘noabers’ zodat het boerenbedrijf door kan functioneren. Deze praktische ondersteuning is ook een manier om om te gaan met gevoelige zaken. Spreken over het verdriet of gevoel is niet zo gebruikelijk tussen noabers. Dat wordt als ongemakkelijk ervaren en wordt liever weggespoeld met een borreltje. 

’Je loopt de deur niet plat bij elkaar, maar als het nodig is, dan ben je er toch’

Tegenwoordig vergaderen we ons suf over hoe onze samenleving eruit moet zien en hoe we ons tot elkaar moeten verhouden (juist ook in zware tijden als de corona pandemie). Wat kunnen we opsteken van de kennis en gemeenschapszin die al eeuwenlang aanwezig is op het platteland? Hoe verhoudt de plattelander zich tot de naaste medemens? En kan noaberschap ook relevant zijn voor het stedelijke Nederland? 

De eerste aflevering van het Plattelandologisch Instituut over noaberschap is afgelopen november uitgezonden bij RTV Oost en nog terug te bekijken.