Geluk van de derde orde

Nog maar een paar weken geleden keek ik in Californië uit over de grote oceaan. Enorme golven beukten op grillige rotsen. Op een paar van die rotsen – plat in het water – stond een intrigerend soort zeewier. Het leken wel kleine palmboompjes, nog geen meter hoog en als van rubber. Iedere keer als er zo’n enorme golf overheen sloeg, lagen die palmpjes helemaal plat, om vervolgens op te veren alsof er niets aan de hand was. Tot de volgende golf. Adembenemend kijkspel!

Dynamisch evenwicht

Het deed me denken aan Donald Schön, de Amerikaanse filosoof die al ruim veertig jaar geleden een lans brak voor lerende systemen. Een stabiele toestand, zo betoogde hij in zijn ‘Beyond the stable state’ (1973), is niet statisch maar een dynamisch evenwicht dat alleen kan ontstaan als het systeem zich constant aanpast aan de omstandigheden. Waar golven zo krachtig zijn, kun je als zeewier maar beter heel flexibel zijn.

Leer van je omgeving

Systemen moeten dus leren van hun omgeving. In een boeiend blog op dit platform schrijft Marien van Schijndel wat zijn persoonlijke stap daarin was. Op ‘wijksafari’ in Amsterdam-Noord raakte hij geïntrigeerd door hoe bewoners en professionals van elkaar leren. Ze stellen zich ‘kwetsbaar’ op, zoeken door intensief contact naar een ‘andere connectie’ en voeren een ‘gelijkwaardige dialoog’. Dat leidt tot ontmoetingen waarin het niet voortdurend gaat over ‘klachten, rechten en problemen’, maar meer over ‘talenten, dromen en verhalen’.

Dooddoeners

Het is een ervaring die heel veel sociaal professionals hebben. Zodra je de ruimte neemt om flexibel om je heen te kijken en het prestatieplan te laten voor wat het is, kom je rijkdom en vitaliteit op het spoor die je moet laten liggen zolang je je aan de protocollen houdt.

Probleem is: kun je als individuele professional die flexibiliteit wel nemen? Hoeveel ruimte bieden de WMO-verordening, de zorgverzekeraar, de Wet Langdurige Zorg en andere regelsystemen? Marien van Schijndel ziet dat probleem ook: ‘Mensen met bezieling en idealisme hebben een grotere kans om teleurgesteld te raken en zelfs tegen een burn-out aan te lopen.’ Afzonderlijke stengels zeewier met een grote flexibiliteit eindigen nogal eens op het strand. Dood.

Leren in drie ordes

Gelukkig schreef Donald Schön ook daarover boeiende dingen, zoals in Organizational learning: A theory of action perspective (1978) en The reflective practitioner (1983). Met name dat laatste boek wordt in sociale opleidingen gebruikt om professionals aan te zetten om toch vooral reflectief te blijven. Wat daarbij nog wel eens vergeten wordt, is de context van dat leren. Professionals leren maar zelden in hun eentje. Schön onderscheidde drie ordes:

• de eerste orde leren doe je als professional zelf en is gericht op verbeteren van een bestaande aanpak;
• de tweede orde leren doe je met je collega’s en is gericht op veranderen;
• bij de derde orde is het hele systeem betrokken en dan gaat het om transformatie.

Sociaal werkers die in hun eentje willen gaan transformeren, lopen vroeg of laat stuk op de starheid van het systeem. De kunst is niet om zelf gelukscoach te worden maar misschien wel om het hele sociaal werk te transformeren naar wat Marien van Schijndels ‘gelijkwaardige dialoog’ noemt en die ‘andere connectie’ waarin het niet alleen maar gaat om individuele problemen.

Kijk hier voor meer inspiratie over hoe je meer bezieling in je werk kunt krijgen en, ondanks de starre organisatiestructuren, ruimte kunt maken voor reflectie en ontwikkeling.

Geïnteresseerd geraakt in Donald Schön? Achtergrondinformatie in een notendop vind je hier, terwijl een uitgebreidere toelichting (in het Nederlands) op double-loop learning hier te vinden is.