Platform voor buurtontwikkeling

Door de bomen het bos weer zien

Samenlevingsopbouw in de 21e eeuw
Reportage
afbeelding van Joke Meindersma  
25 februari 2020
Door de bomen het bos weer zien

Foto: stock (123rf)

Afzonderlijke bomen vormen samen het bos, afzonderlijke individuen een samenleving. Jos van der Lans moedigt ons aan oog te hebben voor de samenhang. Zoek het bos achter de individuen en er gaat een samenleving voor je open.

In de derde Participatielezing die half februari plaatsvond, nam de welzijnsdenker Jos van der Lans ons mee het bos in. Meestal worden bomen gezien als individuen die samen een bos vormen, maar waar onderlinge verbindingen niet al te veel aandacht krijgen. Het is ieder voor zich in het bos, waar gestreden wordt om ruimte en zonlicht. Maar niets is minder waar, stellen steeds meer onderzoekers.

Bomen communiceren wel degelijk met elkaar: ze waarschuwen elkaar bij gevaar en helpen elkaar overleven. Door alleen te kijken naar bomen zie je het bos niet meer. Een prachtige start van een geschiedenisles over samenlevingsopbouw.

Aandacht voor samenlevingsopbouw

Van het verzuilde welzijnswerk uit de jaren ’50, via de industrialisatie in de jaren ’60 naar de maakbare samenleving in de jaren ’70, waar zowel de samenleving als de publieke sector razendsnel veranderde. De publieke sector professionaliseerde: waar voorheen duizenden vrijwilligers onder meer gezinnen ondersteunden, werd hun rol in rap tempo overgenomen door professionals. Vanaf de jaren ’80 krijgen marktwerking, het sturen op cijfers, privatisering en bedrijfsmatig werken de overhand. Subsidiekranen voor opbouwwerk worden steeds verder dichtgedraaid. Samenlevingsopbouw wordt ouderwets en de aandacht voor het onderhoud van ‘het bos’ verslapt.

En dan is er daar in 2013 de koning die spreekt over de Participatiesamenleving. De terugtrekkende overheid leidt vanzelf tot meer participatie is het idee. Of in Jos zijn woorden: ‘Alsof bomen gaan groeien als je aan de takken trekt’. Er is amper aandacht voor hoe de voedingsbodem gezond blijft.

Anno 2020 staat de samenleving onder druk. Ongelijkheid, segregatie en populisme nemen toe. Net als je denkt dat het einde oefening is voor alle opbouwwerkers in de zaal en we afstevenen op een samenleving waar het ieder voor zich is, is er volgens Jos ook goed nieuws.  

Videoverslag Participatielezing 2020, Jos van der Lans

Goed nieuws?

We kunnen voortbouwen op bewegingen die er zijn. Coöperaties op het gebied van zorg en energie schieten als paddenstoelen uit de grond. Rutger Bregman is met zijn boodschap dat de meeste mensen deugen ongekend populair en organisaties zoals Buurtzorg laten zien dat innovatie écht mogelijk is. Heerlijk!

De decentralisaties zijn volgens Jos ook niet helemaal mislukt, want er zijn echt wel dingen goed gegaan. Alleen worden wijkteams overspoeld door individuele (multi)problematiek en komen hierdoor niet toe aan samenlevingsopbouw. En dat begint zich, nu de samenleving onder druk staat, te wreken.

En al die actieve bewoners dan? Zouden we die burgerkracht niet veel meer moeten benutten om het bos gezond te houden? Jos heeft aan den lijve ondervonden dat burgerkracht niet hetzelfde is als burgermacht. Pogingen om met een groep hoogopgeleide capabele bewoners aan tafel te komen bij gemeente en grote instituties strandden. Bewoners worden niet als serieuze partij gezien, en dat is een gemiste kans. Het kán namelijk wel. Kijk maar naar de stadsvernieuwing in Amsterdam in de jaren ’70. Bewoners kwamen massaal in opstand tegen de plannen, waarna de bewoners in werkgroepen gingen meepraten. Het resultaat hiervan is nog steeds te zien in wijken uit die tijd, die er prachtig bij liggen.

Jos eindigt zijn lezing met tien aanbevelingen, die te lezen zijn in Jos’ nieuwste boek, en de oproep om jezelf te bevrijden van de institutionele logica, kritisch te zijn en je sociologische verbeeldingskracht aan het werk te zetten. Zoek het bos achter de individuen en er gaat een samenleving voor je open!

Lees meer over:
afbeelding van Danielle van Oostrum

Danielle van Oostrum

Ik werk als communicatieadviseur bij Movisie. Voor Buurtwijs verzorg in de webredactie, onderhoud ik het Facebookaccount en maak ik de nieuwsbrieven.

Lees meer: