De warmste route (deel 2)
‘Als je je eigen ideeën durft te parkeren, gebeurt er iets magisch’, vertelt community builder Maite. Ze liet twee oude winkeliers zelf bedenken hoe het winkeltje in hun woonzorgcentrum moest worden. Naast boodschappen zijn daar nu ook praatjes en de laatste roddels te halen.
‘Beslissend voor alles wat ik als community builder doe is dat ik niets bedenk en doe voor bewoners, maar dat bewoners zelf bij alle initiatieven een centrale én actieve rol spelen.’ Ik spreek Maite Mallentjer, in het dagelijkse leven lector Levenslooppsychologie en Ouderen, bij het wooncentrum Sint-Jozef in Antwerpen waar Maite een jaar lang als cummunity builder betrokken is.
Het is hún winkeltje
‘Neem nou het rijdend winkeltje,’ vertelt Maite, ‘de zorgkundige wilde dit al 10 jaar, maar dat kwam niet van de grond. Ik heb toen een overleg georganiseerd tussen haar en drie bewoners, waarvan eentje oud eigenaar van een kruidenierswinkel en een ander van een elektrowinkel. Samen hebben ze bedacht hoe dat eruit zou kunnen zien en wat daarvoor nodig is. Vervolgens is een vragenlijst gemaakt en zijn alle bewoners bevraagd wat zij graag in het winkeltje willen hebben. Het is hún winkeltje, he! Daarom gaan de bewoners dus ook over het aanbod. Het moet niet zo zijn dat anderen bepalen welke spullen er komen te liggen. Als dat gebeurt ben je meteen het gevoel van zeggenschap kwijt.’
‘Mensen krijgen met community building invloed op het samenleven met elkaar en (weer) meer zeggenschap over hun eigen leven. En dat is bijzonder voor een residentiële omgeving waar veel voor bewoners gedaan en bepaald wordt, waar je als het ware hospitaliseert en waar je identiteit beetje bij beetje verdwijnt.’
Dames, gebruik je stem
‘Ik kom regelmatig op kamers van mensen die eenzaam zijn. Sinds dat winkeltje er is, gaan ook deze bewoners er naar toe. Daar spreken ze andere bewoners, wisselen nieuwtjes uit, spreken soms met elkaar af. Nu bekijken we welke mensen het winkeltje willen bemensen tijdens de openingsuren. Daarover zijn we met de middelbare school in de buurt in gesprek gegaan. Zij zijn super enthousiast over zo’n mini-onderneming.’
’Aanmoedigers zijn onmisbaar, daar kun je nooit genoeg van hebben bij community building!’
‘Hebben jullie hieraan gedacht, houd je rekening hiermee, is dat overwogen?’, dat hoor je meneer V. vaak zeggen. Hij is een soort van rondlopend geweten dat de initiatiefnemers vaak komt adviseren. Op een gegeven moment bleek dat hij heel goed kan schrijven. Nu schrijft hij elke maand een artikel voor het huiskrantje. Ook moedigt hij mensen aan. Aanmoedigers zijn onmisbaar, daar kun je nooit genoeg van hebben bij community building! Tijdens een koorrepetitie (zie deel 1 van deze tweeluik) liep meneer V. een keer langs en riep heel hard door de hele zaal: ‘Dames, jullie hebben een stem, dus gebruik hem!’ Eigenlijk zei hij daarmee ‘doe het maar gewoon, neem het heft in handen.’
Van argwaan naar meedoen
‘Als community builder zorg je er voor dat mensen er zelf iets van kunnen maken met elkaar. Want als mensen zeggenschap terugkrijgen, ervaren ze dat als verrijkend. Alleen hebben veel mensen afgeleerd hoe je dingen samen kunt doen. Ze zijn vaak bekneld geraakt door een soort hulpeloosheid én hopeloosheid. Met een houding van ‘kan niet, wordt niks’. Het is bijvoorbeeld moeilijk om bewoners en familie echt te activeren in gebruikersraden. Voordat je aan zoiets kunt denken, moet je eigenlijk eerst met community building aan de slag. De bewoners die bij activiteiten meedoen of betrokken zijn bij de organisatie ervan, willen niet meer terug naar de oude situatie. Ze vertellen aan familieleden en anderen hoe formidabel het is.'
‘Toen ik begon waren de familieleden net bekomen van alle coronaperikelen van de vorige lockdown. Ik vertelde hen over ’t Klikt, maar in het begin was er veel argwaan, zoals: ‘Ja, ja, hoe naïef is dat nou. Daar los je de problemen toch niet mee op. Er komt vast niemand in beweging.’ En nu heb ik de indruk dat ze er vertrouwen in hebben gekregen dat dingen door community building wél ingrijpend kunnen veranderen.
Bij de laatste familieraad werd opgemerkt dat er nu meer nadruk ligt op de levenskwaliteit in plaats van alleen maar op de zorg. Dat mensen gelukkiger zijn en er meer leven in de brouwerij is. Familieleden doen ook mee met activiteiten. Ik weet van veel van hen welke talenten, welke assets zij hebben en nodig hen ook bewust uit om daarmee bij te dragen. Dat meedoen en het persoonlijke contact met hen maken dat het wederzijds vertrouwen groeit.’
Present zijn
‘Ik had in het begin heel veel ideeën, maar die heb ik helemaal losgelaten, geen enkel idee is uitgewerkt. Want als je ze parkeert, dan komen er zoveel mensen met hun eigen ideeën op je af, dat je het gewoon niet kunt bijhouden. Het enige wat je daarvoor moet doen is present zijn en veel persoonlijke contacten aan durven gaan. Alles als een aanleiding zien waarmee bewoners elkaar beter kunnen leren kennen en relaties met elkaar kunnen opbouwen. En de eis loslaten om volledig te willen zijn, dat is voor mij heel helpend.
’Dingen mogen ook stilletjes groeien: twee mensen zijn oké, het hoeft niet groot en meeslepend te zijn.’
Dat er van alles gaat gebeuren als je gewoon open staat voor wat zich aandient, dat kende ik wel vanuit de theorie, maar in de praktijk zit je toch snel in de angst dat er misschien weinig of niets gaat ontstaan. Dingen mogen ook stilletjes groeien: twee mensen zijn oké, het hoeft niet groot en meeslepend te zijn. Ik heb er na de eerste drie maanden 100% vertrouwen in gekregen dat die angst volstrekt overbodig is.’
Kritische vrienden
‘Ik had me ingesteld op chaos en conflicten, daar was ik niet bang voor. Maar die bleven verbazingwekkend genoeg uit. Iedereen, inclusief directeur en medewerkers, zijn vrij relaxed en kunnen goed relativeren als er iets niet helemaal soepel loopt. Worstelingen ken ik wel. Ik voel soms een enorme verantwoordelijkheid omdat ik het idee heb dat ik met iets groots bezig ben, alsof ik een grote trein in beweging krijg. En af en toe heb ik dan het gevoel dat ik de enige ben die dat overziet. Daardoor kan ik me op zo’n moment best eenzaam voelen. Wat mij dan helpt is om te sparren met anderen, zoals mijn kritische vrienden.’
Samen met Greet Demesmaeker, onderzoeker en lector van de AP Hogeschool Antwerpen, en Marie Louise Hehenkamp, coördinator welzijn van Schoonoord/Amaris in Baarn denk ik, Birgit Oelkers, met Maite mee bij deze avontuurlijke reis. Samen vormen we een klankbordgroep van ‘kritische vrienden’ zoals Maite ons noemt.
‘Naast deze klankbordgroep breng ik de komende maanden mensen bij elkaar die een belangrijk rol spelen in alle initiatieven, om over het geheel te praten. De bewoners, familieleden, buren en medewerkers. En ik ga ik op zoek naar mensen die in andere settings dezelfde rol als community builder hebben als ik. Met wie ik ook mijn twijfels kan delen.’
- Vertrek niet vanuit je eigen inhoudelijke ideeën, maar wees present en leg de nadruk op alle ideeën waar mensen zelf mee aan de slag willen.
- Wees je ervan bewust dat je met community building aan een nieuwe/hernieuwde basisdemocratie werkt. Namelijk dat mensen voor elkaar van betekenis worden, dat ze zelf aan het roer komen en samenkracht ontwikkelen om hun collectief samenleven vorm te geven. Als je alleen aan meer reuring werkt, ontstaat er geen duurzame community.
- Je hebt als community builder zowel chaotische creativiteit als ook daadkracht en organisatietalent nodig. Check dat bij jezelf. Of je bezig bent met out of the box denken, opportuniteiten zien en of je er ook echt iets mee gaat doen. En het moet vaak snel gaan, het momentum is enorm bepalend bij community building.
Dit artikel is deel 2 van een tweeluik over community building bij wooncentrum Sint-Jozef. Meer lezen over dit inspirerende wooncentrum?
Maite houdt haar dagelijkse ontdekkingen bij in een logboek. Benieuwd naar de succes en lessen van haar werk?
Mocht je nog vragen hebben of ervaringen met Maite willen uitwisselen, dan kun je haar mailen via maite.mallentjer@sproud.be.
Birgit Oelkers
In Baarn ben ik actief in LOKAAL-O, een plek voor creatieve denkers en doeners, energiecooporatie Energiek Baarn en buurtetentjes. In mijn werk, vanuit Plan&Aanpak, ben ik bezig met community building.
