De kunst van verbinden

‘Een opbouwwerker?’ is de titel van een vlog die een collega opbouwwerker een aantal jaren geleden heeft gemaakt. Hij maakte de overstap van gemeenteambtenaar naar opbouwwerker en wilde graag zelf een beter beeld krijgen van zijn nieuwe beroep. Dus vroeg hij aan wijkbewoners wat een opbouwwerker precies doet. Het steeds moeten uitleggen wat een opbouwwerker is en doet, is vast herkenbaar voor opbouwwerkers.

Opbouwwerker als verbinder

De blog van mijn collega staat niet op zichzelf. Meer van ons zullen zich herkennen in zijn zoektocht. De beschrijving van je partners kan dan helpen. Dat bleek ook tijdens een onderzoek naar de aanpak Welzijn op Recept in Nijmegen. Onder andere huisartsen en wijkbewoners gaven hele goede omschrijvingen van het werk van de opbouwwerker.

Uit dit onderzoek hebben we vijf verschillende handelingen samengevat die opbouwwerkers doen om ‘mensen in beweging te brengen en te verbinden aan de maatschappij’, zoals een van de huisartsen het omschreef. Opbouwwerkers werken outreachend, ondersteunend, sluiten aan, hebben een rol in het creëren van gastvrije ruimtes en signaleren. De uitleg bij deze vijf handelingen zijn te mooi om niet te delen.

1. Outreachend

De opbouwwerker - die overigens ‘welzijnscoach’ heet in de aanpak Welzijn op Recept - zoekt actief contact met mensen die doorverwezen zijn vanuit onder andere de huisarts. Ze bellen meerdere keren als er niet wordt opgenomen en zetten ook andere vormen van contact in, zoals whatsapp, als dat passender is. Ze bezoeken de mensen thuis en gaan eventueel mee naar activiteiten.

Een van de welzijnscoaches onderschrijft het belang van vrijheid: ‘Ik denk dat de kracht van het Welzijnsverhaal is dat je vrijheid hebt. Vrijheid om te mogen luisteren naar de persoon en om iets verder te mogen gaan qua mogelijkheden. Dus ik ga eventueel mee naar biljarten, ik ga eventueel mee naar een sportactiviteit … dat ik even een andere rol mag pakken of net iets verder mag gaan dan dat we gewend zijn.’

2. Ondersteunend

Opbouwwerkers stimuleren het maken van eigen keuzes, wat makkelijker klinkt dan het soms is. Sommige mensen hebben bijvoorbeeld een naaste verloren en dan is het lastig om te benoemen wat ze leuk vinden. Een onderdeel van keuzes maken is ook verschillende opties verkennen. Een resultaat kan ook zijn dat je er achter komt dat meedoen aan activiteiten op dit moment niet passend is, zoals bij deze deelnemer het geval is: ‘Nou ja, het heeft mij wel ontlokt dat ik het wel aardig zou vinden om aan zulke aanschuiftafels met anderen te eten, dat dat wel iets leek voor mij. (…) Niks weerhoudt mij. (…) Ja, alleen ikzelf natuurlijk.’ Mensen waarderen de vrijblijvendheid, wat overigens niet betekent dat de opbouwwerker snel opgeeft. Een traject duurt gemiddeld drie maanden.

3. Aansluitend

‘Opbouwwerk gaat over het positief bekrachtigen, het organiseren van dingen die mensen verbinden, inhoud geven aan hun leven. En dat is ontzettend waardevol. Daar hebben we denk ik te weinig dingen van, nu op dit moment. Dus ik vind het krachtig dat het inzet op positiviteit.’ Dit is een reactie van een huisarts en zijn beleving van opbouwwerk. Aansluiten bij wat iemand wil en waardevol vindt, vormt de kern van het werk van de opbouwwerker. Het uitgaan van talenten en mogelijkheden van mensen is hierbij van belang. Het werken vanuit mogelijkheden (in plaats van problemen) vormt een belangrijk onderscheid ten opzichte van bijvoorbeeld huisartsen of hulpverleners, zoals dit citaat laat zien.

4. Gastvrije ruimtes creëren

De rol van verbinder betekent niet alleen aansluiten bij wat iemand waardevol vindt, maar ook zorgen dat iemand zich welkom voelt. De opbouwwerker heeft dus ook een belangrijke rol in de ‘context’, om een gastvrije ruimte te zoeken of te creëren, zodat iedereen zichzelf kan zijn. De opbouwwerker kan bijvoorbeeld uitleggen dat iemand niet in staat is om elke week mee te doen, ook al wordt dat wel verwacht. Een maatje kan ook helpen om je prettig te voelen. Dat laat dit dialoog mooi zien:

Opbouwwerker: ‘Heeft (de eetclub) u iets gebracht?’
Respondent: ’Ja ik praat met de mensen, we roken samen, want ik rook zelf een sigaretje. Ik heb gezelschap gevonden voor het roken.’
Opbouwwerker: ‘Ah oké, een rokersmaatje dus?’

Roken mag dan inmiddels ‘not done’ zijn, maar voor sommige mensen heeft deze gewoonte een belangrijke sociale functies. Als opbouwwerker word je dus uitgedaagd om aan te sluiten op de leefwereld van de bewoner, ook als je soms persoonlijk andere opvattingen hebt over de gewoonte.

5. Signalerend

Tot slot hebben opbouwwerkers een rol om te signaleren. Dat kan op individueel niveau zijn. Als er meerdere vragen spelen verwijzen ze door naar samenwerkingspartners. Maar ook op collectief niveau. In de pilot in Nijmegen zijn er bijvoorbeeld minder activiteiten voor mannen dan vrouwen. Opbouwwerkers hebben dan ook een rol in het aankaarten en waar mogelijk stimuleren van het opzetten van nieuwe initiatieven.

Betekenis van het verbinden 

Deze vijf handelingen geven een goed beeld van het werk van de opbouwwerker en kunnen helpen om beter uit te leggen wat een opbouwwerker doet. Maar deze handelingen krijgen vooral betekenis als ze gekoppeld worden aan verhalen van de deelnemers. Onderstaand kaartje dat dezelfde opbouwwerker onlangs kreeg die jaren geleden de vlog maakte, spreekt voor zich: