De belofte die sociaal netwerk heet
Foto: Meg Cheng (Flickr Creative Commons)
Yvonne Paans, zelf maatschappelijk werker, kreeg ruimte van haar werkgever Lindenhout om onderzoek te doen naar hoe je de sociale omgeving kan betrekken bij hulpvragen van cliënten.
Waarom is ze er onderzoek naar gaan doen?
‘Er zijn genoeg instrumenten die helpen bij het in kaart brengen van het netwerk. Maar er is te weinig aandacht voor de dilemma’s waar sociale professionals tegenaan lopen als ze het sociale netwerk willen inzetten’, vindt ze. Als gezinsbegeleider komen Yvonne en haar collega’s deze dilemma’s in hun werk regelmatig tegen. ‘Ik wilde weten waarom het misgaat.’
Er is te weinig aandacht voor de dilemma’s waar sociale professionals tegenaan lopen als ze het sociale netwerk willen inzetten.
Fragiel lijntje
Waarom wordt de omgeving niet ingeschakeld?
‘Als professionals vragen aan cliënten wie er vanuit de sociale omgeving kan helpen, zegt negentig procent van de cliënten: ik los het liever zelf op, ik wil de ander niet lastigvallen of dat is privé. Wat doe je als je op die muur stuit? Hulpverleners zien de waarde van de sociale omgeving. Het zou ouders juist rust geven als de kinderen even ergens kunnen logeren. Dan is er meer ruimte om te werken aan de problemen. Maar zo’n voorstel loopt vast op het feit dat cliënten dit niet willen. Wanneer je erop doorvraagt, worden er verschillende argumenten aangedragen waar je als hulpverlener begrip voor hebt. En dus staak je voorlopig het gesprek erover. Als je zou blijven aandringen, dan bekoelt de samenwerkingsrelatie. En als dat vaak al fragiele lijntje breekt, kun je het gezin niet meer helpen.’
Gevoelige grenzen
Uit onderzoek blijkt dat onderlinge hulp en steun tussen burgers niet of moeizaam tot stand komt. Sociale normen spelen daarbij een belangrijke rol.
‘Problemen hoor je zelf op te lossen en als omstander hoor je niet ongevraagd advies te geven. Deze ongeschreven regels spelen ook tussen cliënten en hulpverleners. Stuurt de hulpverlener in het gesprek ongevraagd op oplossingen vanuit de sociale omgeving, dan kapt de cliënt dit af. Hij
bepaalt zelf wel hoe hij zijn probleem oplost en laat merken dat de hulpverlener grenzen overschrijdt met zijn vragen. De cliënt doet terecht een beroep op het recht op eigen regie en dus staakt de hulpverlener het gesprek erover.’
Doorvragen
Door het gesprek te voeren op het niveau van ‘eigen regie en autonomie’ zien professionals het eigenlijke probleem over het hoofd. Je vraagt niet makkelijk om hulp als je het gevoel hebt dat je faalt. Hulp en steun vragen verlaagt je eigenwaarde. Cliënten schamen zich. Daarnaast speelt de angst voor afwijzing en het oordeel van anderen een grote rol.
’Mijn collega’s hebben geconcludeerd dat het uiteindelijk respectvoller is om door te vragen als je vermoedt dat je cliënt zich isoleert. Iedereen schermt zich af als hij zich kwetsbaar voelt, terwijl je juist dan extra steun, erkenning en begrip kunt gebruiken. We vragen pas hulp als we ons probleem hebben geaccepteerd. Bovendien moet je voldoende zelfvertrouwen en vertrouwen in de ander hebben voordat je die stap durft te zetten.’
Uiteindelijk blijkt het meer respectvol om door te vragen als je vermoedt dat je cliënt zich isoleert. Iedereen schermt zich af als hij zich kwetsbaar voelt, terwijl je juist dan extra steun, erkenning en begrip kunt gebruiken.
Andere vragen
Hoe kun je als hulpverlener de afstand verkleinen tussen je cliënt en betrouwbare personen uit zijn sociale omgeving? Het antwoord is eigenlijk simpel: door tijdens de gesprekken positieve meningen te ontlokken van de sociale omgeving over de cliënt, zijn situatie en zijn handelen. Daarvoor stel je een ander type vragen.
Om het probleem te helpen accepteren, vraag je de cliënt:
• Wie snapt waar je mee worstelt?
• Wie geeft jullie niet de schuld van het probleem?
• Volgens wie is hulp vragen goed om te doen?
Om het zelfvertrouwen te versterken, vraag je de cliënt:
• Wie vindt dat jullie het goed doen?
• Wie heeft respect voor hoe je het volhoudt?
• Wat vinden anderen dat je goed doet?
Vraag door op situaties waarbij de cliënt anderen hulp geeft of succesvol is. Iedereen wil graag presteren en niemand wordt graag als slachtoffer gezien. Eigenwaarde is essentieel om uiteindelijk hulp of steun te durven vragen.
Om het vertrouwen in betrouwbare personen te versterken, vraag je door op positieve meningen en complimenten van omstanders. Als je cliënt zichzelf hoort vertellen hoe positief haar tante denkt over haar opvoedstijl, gaat zij deze tante in een ander licht zien. Een collega zei: ‘Op een gegeven moment was tante zo vaak ter sprake geweest dat moeder voorstelde om haar uit te nodigen bij het gesprek’. Zonder te sturen of te pushen werd het voor moeder een logische en veilige stap.
Eigenwaarde is essentieel om hulp of steun te durven vragen.
Dit helpt bij het betrekken van het netwerk:
1. Vraag naar positieve meningen en verwachtingen van omstanders en stuur niet direct op oplossingen uit de sociale omgeving. Dit vergroot het zelfvertrouwen van je cliënt en verkleint de emotionele afstand tot zijn sociale omgeving.
2. Besteed aandacht aan de rol waarin je cliënt zich gewaardeerd voelt: waarin ben je succesvol volgens collega’s, waarin betekenisvol voor je ouders? Dit vergroot de eigenwaarde en verkleint de drempel om hulp te vragen aan personen uit de omgeving.
3. Sluit aan bij het tempo van je cliënt met je vraagstelling. Hierdoor groeit het vertrouwen in jou als hulpverlener.
