Checklist voor maatschappelijk initiatief

Stel je voor dat je een goed idee hebt om een bepaald probleem in je omgeving op te lossen. Of je wilt het leven in de wijk een stukje beter maken door een plek te creëren waar kinderen hutten kunnen bouwen. Of misschien denk je nog groter en wil je een centrum voor maatschappelijke opvang in zelfbeheer oprichten. Als je dit soort ideeën wilt realiseren moet je vroeg of laat samenwerking met de gemeente zoeken. Maar hoe doe je dat? Onlangs verscheen het essay ‘Sturen en Stromen’ van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB) die nuttige handvaten biedt voor het opstarten van een maatschappelijk initiatief.

Gemeentelijke ondersteuning

Bij (fysiek) ingrijpende ideeën is veelal toestemming of een vergunning nodig van de gemeente en is een financiële bijdrage veelal noodzakelijk. Maar gemeentes kunnen ook op andere manieren ondersteuning bieden bij de uitvoering van je plannen. Bijvoorbeeld door je in contact te brengen met stakeholders die interessant zijn voor je initiatief, door je op weg te helpen met het aanvragen van fondsen of door ruimtes beschikbaar te stellen en uren van ambtenaren. 

Ondanks dat burgerinitiatieven inmiddels ‘genesteld’ zijn in vele beleidsdocumenten, blijft het voor veel gemeentes een zoektocht hoe ze om moeten gaan met initiatieven uit de samenleving. In de ogen van de overheid is een maatschappelijk initiatief een ‘eigen beweging’ waar het ‘iets’ mee moet. Ze zijn er blij mee als burgers met eigen initiatieven komen, maar het is ze niet altijd even helder wat ze ermee aan moeten.

Maatschappelijke meerwaarde: hoe meet je dat?

Gemeentes vinden het in ieder geval belangrijk dat een initiatief maatschappelijke meerwaarde heeft. Maar veel gemeentes worstelen met de vraag hoe je zoiets als de ‘publieke waarde’ kunt omschrijven. Want: hoe wordt die publieke waarde dan gemeten? Hoe meet je bijvoorbeeld de verbetering van de leefbaarheid in de buurt? Of wanneer weet je dat iemand voldoende ‘in zijn kracht is gezet’? Dat soort zaken zijn lastig te kwantificeren waardoor het ook lastig is om in te zien tot welke besparingen het initiatief eventueel kan leiden. Daarnaast vindt een gemeente het van belang dat het initiatief past bij de beleidsdoelen en dat de kosten binnen de gemeentelijke begroting vallen. Maar dat zijn minder problematische criteria.

Waarde in kaart gebracht

Om enige greep op deze kwestie te krijgen, is er inmiddels een aantal afwegingskaders ontwikkeld die helpen om de publieke en toegevoegde waarde van initiatieven in kaart te brengen. De MAEX van Krachtin.nl biedt aan de hand van een korte vragenlijst inzicht in de maatschappelijke meerwaarde van een initiatief. Aan de hand van de antwoorden ontstaat een eigen profiel van een initiatief, het Maex waardeweb, dat inzichtelijk maakt op welke aspecten het initiatief scoort, bijvoorbeeld sociale cohesie of zelfredzaamheid. Deze geeft inzicht in de toegevoegde waarde van het initiatief.

Daarnaast is er het Waarderingsinstrument voor publieke waarde van het Instituut voor Publieke Waarden. Dit biedt een handvat om helderheid te krijgen over de publieke waarde van je plan. In deze tool wordt legitimiteit, betrokkenheid en rendement van het initiatief op bestuurlijk, financieel en samenlevingsniveau in kaart gebracht.

Wanneer je als initiatiefnemer hier niet goed uitkomt, zou je ook de hulp in kunnen roepen van een opbouwwerker die in je buurt actief is. Opbouwwerkers zijn vaak bekend met deze tools en kunnen het proces van het in kaart brengen van maatschappelijke waarde ondersteunen. Daarnaast kennen zij veelal de nodige ingangen bij de gemeente.

Afwegingspunten uit de praktijk

In het algemeen kun je stellen dat hoe beter de maatschappelijke waarde van een initiatief geborgd wordt, hoe groter de kans is op (financiële) ondersteuning van je voorstel. Maar waar let een gemeente op bij de beoordeling van maatschappelijke initiatieven?

Het NSOB Zuid-Holland somt een aantal afwegingspunten op die in de praktijk gehanteerd worden om initiatieven te beoordelen. Het is belangrijk om hier rekening mee te houden als je de gemeente benadert met je voorstel. Je kunt jezelf in dat opzicht eigenlijk vergelijken met een ondernemer die met een ondernemingsplan naar de bank gaat. Zo iemand moet met een goed onderbouwd, geloofwaardig plan komen. Dat gaat dus ook op bij maatschappelijke initiatieven.

Checklist: zeven vragen die je op weg helpen

1. Is het een goed verhaal? Een maatschappelijk initiatief begint bij een authentiek verhaal. Zo’n eigen verhaal spreekt vaak boekdelen.

2. Is er draagvlak voor het initiatief? Wanneer het idee nieuw is en de initiatiefnemers nog niet bekend zijn bij de gemeente, dan is het zinvol om steun te vragen van partijen of personen die bekend zijn in het gemeentelijke circuit.

3. Zit het initiatief goed in elkaar? Zorg dat je goed hebt nagedacht over je voorstel en dat je aannemelijk maakt welke publieke waarde je initiatief heeft of aan bijdraagt.

4. Sluit het aan bij geformuleerd beleid of een gemeentelijk project? Wanneer het initiatief bijdraagt aan het gemeentelijk beleid, maak je meer kans. Het is dan een win-win situatie voor beide partijen.

5. Wie komen er met het voorstel? Geef aan wie de initiatiefnemer zijn. Welke achtergrond hebben ze, wat hebben ze eerder gedaan, welke kennis en vaardigheden hebben ze in huis? Het draagt allemaal bij aan de overtuigingskracht richting de gemeente.

6. Kan het initiatief in de toekomst zichzelf bedruipen? Een geloofwaardig businessmodel bij het voorstel kan zeer overtuigend werken. De gemeente is huiverig om zich te binden aan initiatieven die mogelijk langdurig afhankelijk blijven van overheidsbijdragen.

7. Gelooft de bestuurder erin? De ambtenaar of bestuurder moet bereid zijn het idee te steunen of dit zelfs te verdedigen. Het is handig vooraf te peilen hoe ambtenaren en bestuurders over je idee denken.

Voor initiatiefnemers kan het zinvol zijn om te beseffen dat ze een maatschappelijke kracht vormen. Maatschappelijke initiatieven zijn in de ogen van de gemeente een ‘eigen beweging’ waar ze niet altijd een pasklaar antwoord op heeft. Doe daar je voordeel mee!