Balanceren tussen professionele afstand en écht contact

De straten van Amsterdam-Noord zijn het decor van de WijkSafari. Een theaterproject van Zina dat gebaseerd is op echte levensverhalen van bewoners. Twintig jonge acteurs van de theaterschool hebben maandenlang research gedaan en zich twee weken lang laten adopteren door buurtbewoners. Ze woonden bij hen in en kregen een unieke inkijk in hun leven. Een hechte band groeide, iets wat je voelt tijdens de WijkSafari.

In prachtige dialogen en theaterspel delen de acteurs levensverhalen van de bewoners met de bezoekers van de WijkSafari. De buurt en de huizen van de bewoners zijn het decor. Via de blik en de leefomgeving van de bewoners, leert het publiek het leven in de wijk kennen.

Militaire precisie

De WijkSafari was een intieme voorstelling die we met een groep van twaalf opbouwwerkers en betrokkenen uit het Krachtproef netwerk meemaakten. Gedurende de safari probeerden we te ontdekken wat opbouwwerkers van de werkwijze van Zina kunnen leren. Iedereen was onder de indruk van de militaire precisie van de organisatie: de verschillende scenes, het vervoer tussendoor met de karaoke-bus en de scooters, alles sloot naadloos op elkaar aan. Lachend wordt opgemerkt dat we daar in het welzijnswerk nog een puntje aan kunnen zuigen. Daarnaast zijn we allemaal ontroerd door de openheid waarmee levensverhalen worden verteld. Kunnen we daar iets mee in het opbouwwerk?

Jezelf blootgeven

‘Elementen van de WijkSafari kunnen uitstekend geïntegreerd worden in het opbouwwerk’, zegt Paul Vlaar, oud opbouwwerker. ‘Zoals het persoonlijke contact dat er tussen de acteurs en de bewoners is. Je moet iets van jezelf blootgeven om écht contact te maken. Vroeger kwam ik bij mensen thuis via de achterdeur. In gesprekken waardeerden ze het enorm als je belangstelling had voor hun persoonlijke zaken en niet alleen voor hun problemen.’

‘Dat laat onverlet dat in goed opbouwwerk ook kennis en kunde van sociale vraagstukken en van goed werkende methoden nodig zijn’, gaat hij verder. ‘Geloof, hoop en liefde alleen zijn niet genoeg. Dat zag je ook bij de acteurs. Zij werkten volgens goed uitgewerkte scripts die gebaseerd zijn op gedegen research in de wijk.’

Dichtbij de onbekende ander

Ook de ontmoetingen met de scooterrijders die ons van de ene naar de andere locatie brachten, lieten een indruk achter. Natuurlijk heb je als jongerenwerker of opbouwwerker ook contact met scooterjongens, maar het is toch iets anders om achterop te zitten en te moeten vertrouwen op de bestuurder.

In de WijkSafari wordt op een subtiele manier afgedwongen om anders naar de ander te kijken. Vincent Fafieanie van het NJI zegt: ‘Op een gegeven moment werden we gevraagd om arm in arm verder te lopen met een andere deelnemer, iemand die ik pas net had ontmoet. Deze ‘eenvoudige’ vraag leidde meteen tot een intiem gesprek over nabijheid.’

‘Het opbouwen van zulke intieme relaties doet me denken aan de presentiebenadering’, zegt opbouwwerker Werner Hoff. ‘Daar staan wederkerigheid en aandachtigheid centraal. Essentieel is dat je geen doel voor ogen hebt, oftewel dat je interventie-loos handelt. Hoewel de WijkSafari een theatervoorstelling is, vind ik het spel dat ontstaat met de werkelijkheid, ethisch gezien tegelijk eng en indrukwekkend.’

‘De beeldende kracht zorgt ervoor dat de verhalen bijblijven’ zegt Nico ’t Hooft. ‘En de geschiedenis van de wijk, die je al wandelend verkent, geeft diepgang aan die verhalen.’

Gewoon aanwezig

Opbouwwerker Henk van der Meer is onder de indruk van de intensiteit van het contact: ‘De uitgebreide research begint een jaar van tevoren. Je merkt dat de contacten met het theatergezelschap en de buurt goed zijn. Door een spontane wending kwamen we bijvoorbeeld terecht bij een doopdienst. Het bezoek aan de kerk was onderdeel van het programma, maar de doop was echt en niet in scene gezet.’

‘Het gewoon aanwezig zijn in een buurt en echt kunnen investeren in contact, dat mis ik in mijn werk’ gaat hij verder. ‘Zeker in buurten waar mensen veel te maken hebben met instanties, is het nodig om echt te investeren in relaties omdat je dan beter kunt werken aan de vraagstukken die er spelen. Het klinkt cliché maar uiteindelijk levert dat meer op voor de betrokkenen en de maatschappij.’

Emotionele uitputting?

Na afloop praatte ik nog even door met opbouwwerker Daniël Pit. Als het zo belangrijk is om echt contact te maken met de mensen waarmee je werkt, waarom gebeurt dit dan toch niet altijd?

De werkwijze van de WijkSafari vraagt volgens regisseur Lauren Rissik om een ‘attitudeverandering’: je moet je open en kwetsbaar opstellen tegen de ander. De acteur en de bewoner zitten beiden in een kwetsbare positie. Ze delen beiden hun unieke levensverhaal.

Het is maar de vraag of je als opbouwwerker jarenlang zulke intensieve relaties kunt opbouwen met verschillende mensen. ‘Bij mij zou dat uiteindelijk zorgen voor emotionele uitputting.’, merkt Daniël op. Als je geen afstand neemt tot bewoners, dan kruipt een nare situatie gemakkelijk onder je huid. Professionele afstand in buurtwerk is dus zo gek nog niet. Maar wanneer werkt het je tegen in het maken van echte connecties?