Allemaal aan de samenlevingsopbouw

Samenlevingsopbouw is een breed begrip. Het gaat om het versterken van de zelfwerkzaamheid en medeverantwoordelijkheid van bewoners bij hun eigen woon- en leefomgeving en voor de verbanden tussen bewoners onderling. Maar het gaat ook om het hebben van stem en invloed op je eigen wijk, buurt of stad.

De al aanwezige krachten in een wijk en de bewoners zelf vormen het uitgangspunt. Ten opzichte van een jaar of tien geleden zien we dat er vanuit meer hoeken wordt gewerkt aan samenlevingsopbouw, door bijvoorbeeld gemeente, bewonersinitiatieven en sociaal ondernemers. Samenlevingsopbouw is dus zeker niet alleen het domein van sociaal werk meer. 

Expertise en inhoudelijke focus

Er zijn overeenkomsten én verschillen tussen deze verschillende participatieprofessionals. Belangrijke overeenkomst is de schakelfunctie die zij vervullen: een verbindende rol tussen inwoners, organisaties en overheid. Maar ze verschillen in expertise en inhoudelijke focus. Ze vinden elkaar in wijken en buurten, waar de wijkagent vooral gericht is op veiligheid en verminderen van overlast, een wijkregisseur op het betrekken van bewoners bij plannen voor hun wijk en een sociaal makelaar op het verbinden van bewoners en initiatieven. Toch is  het niet altijd duidelijk wie nou waar van is. Waar het werk van de scharrelambtenaar begint en dat van de ideeënmakelaar eindigt. 

Movisie werkt aan een publicatie over de verschillende professionals die aan samenlevingsopbouw werken. Hierbij wordt gekeken naar hoe deze professionals aansluiten bij krachten in de wijk. Vanuit literatuuronderzoek onderscheiden we hierin twee doelen: het versterken van de leefbaarheid en sociale cohesie en werken aan een sterkere democratie door publieke participatie. 

Deze twee hoofddoelen hebben we onlangs besproken in een expertmeeting met mensen met veel ervaring vanuit de praktijk én kennis van de historie van samenlevingsopbouw. Dit zijn onze eerste bevindingen op een rij. 

Van inwoners zélf

Om te beginnen benadrukken de experts dat samenlevingsopbouw iets is van inwoners zélf. Het gaat om de bestaande verbanden tussen wijkbewoners. En hoe professionals deze bestaande krachten, initiatieven en netwerken in de wijk ondersteunen waar nodig.

Eén van de doelen waar participatieprofessionals aan werken is om wijken sterker te maken door de leefbaarheid en sociale cohesie te bevorderen. Het gaat hierbij om gemeenschapskracht, om community building en samenlevingsverbanden. De participatieprofessionals die aan dit doel werken, richten zich met name op de relaties tussen bewoners en groepen onderling, en tussen bewoners en sociaal werk. 

Samenlevingsopbouw is iets van inwoners zélf

Daarnaast werken sommige professionals ook aan het versterken van de stem en invloed van bewoners bij beleid. Daarmee draagt samenlevingsopbouw bij aan een sterkere (lokale) democratie. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om inspraak in beleidsvorming geïnitieerd door de gemeente, maar ook door inwoners opgezette initiatieven in wijken en dorpen. De participatieprofessionals die aan dit doel werken, richten zich met name op de relatie tussen bewoners en overheid. 

Link tussen beide doelen

In de expertmeeting worden de twee hoofddoelen herkend, al wordt door sommigen bevraagd in hoeverre het democratische aspect daadwerkelijk samenlevingsopbouw is. Er wordt een duidelijke splitsing tussen de twee doelen benoemd: deze zijn in essentie verschillend van elkaar en vinden elkaar niet altijd in de praktijk. Het werken aan sterkere wijken en democratie kan elkaar wel versterken, als ze door samenwerking verbonden worden. Ook blijkt dat de plek van waaruit je werkt (gemeente, welzijnsorganisatie, etc.) vaak van invloed is op het doel van een functie.

Buurtcoördinatoren, in dienst van de gemeente, zijn bijvoorbeeld gericht op leefbaarheid en processen binnen de gemeente. De opbouwwerkers, in dienst van een welzijnsorganisatie, werken aan gemeenschapsversterking. Zij vergroten met name de sociale cohesie en ondersteunen bewonersinitiatieven. De focus en processen zijn verschillend, maar ontmoeten elkaar door samenwerking van deze participatieprofessionals. 

Ander voorbeeld is het opbouwwerk dat ook een maatschappijkritische richting kent: het politiserend opbouwwerk. Dit raakt ook het democratiserende doel door het signaleren, agenderen en beïnvloeden van beleid rond structurele oorzaken van sociale problematiek. Het werken aan sterkere wijken kan bijdragen aan een sterkere lokale democratie, n aan participatie en invloed van inwoners, en vice versa. Er is dus zeker een relatie tussen beiden doelen.

Spelers

Movisie volgt momenteel een aantal participatieprofessionals, die vanuit verschillende hoeken werken aan samenlevingsopbouw. Om de diversiteit aan functies én focus in beeld te brengen en na te gaan welke (on)mogelijkheden de plek van waaruit je werkt met zich meebrengt. Welke overeenkomsten en verschillen zijn er? Ervaren opbouwwerkers, die in dienst zijn van een gemeente, evenveel speelruimte als opbouwwerkers die vanuit een welzijnsorganisatie werken? Waar komen de verschillende functies elkaar tegen en kunnen ze elkaar versterken? 

Hierover gaan we regelmatig publiceren op Buurtwijs, en zijn ook nieuwsgierig naar jullie ervaringen. Wordt vervolgd dus!