Aan de slag met de energietransitie

De energietransitie is een grote uitdaging. We moeten van het gas af en overstappen naar duurzame energiebronnen. Die technische operatie is niet los te zien van de sociale opgave die bij de transitie komt kijken. Hoe kunnen actieve bewoners zorgen dat de energietransitie in het voordeel van de buurt werkt? Tijdens een LSA-bijeenkomst over de energietransitie moedigde Thijs de la Court bewoners aan om actief de confrontatie met gemeente en marktpartijen op te zoeken. ‘De energietransitie kan niet zonder conflict.’

‘Vertraag om te versnellen’

De energietransitie gaat verder dan het aardgasvrij maken van wijken. Wijkbewoners kunnen veel doen, maar hoe start je met samenwerking op het gebied van energie in de buurt? Wees niet te gehaast, is de boodschap van De la Court. De opstartfase mag – of nee: moet – lang duren. ‘Vertraag om te versnellen’, luidde zijn advies dan ook.

Het kost veel tijd om alle geïnteresseerden en betrokken partijen om de tafel te krijgen. Een procesbegeleider is daarbij absoluut onmisbaar. In het beste geval wordt die ondersteuning gekozen door de wijkbewoners zelf. Zodra iedereen om tafel zit, is het belangrijk dat alle opties – kiezen we een warmtenet, full electric of zonnepanelen? – bespreekbaar zijn. Het werkt volgens De la Court slecht om aan het begin van zo’n traject al één alternatieve energiebron naar voren te schuiven. Laat juist alle betrokkenen eerst uitspreken wat hun voorkeur heeft, zodat je samen alle opties kunt verkennen.

Volgens Thijs de la Court moeten alle partijen zich in elk geval buigen over vier dominante vraagstukken:

1. Wie gaat de energietransitie betalen en wie verdient eraan?

De la Court benadrukt dat energiebesparende maatregelen niet voor iedereen te betalen zijn. ‘Als je kijkt naar de financiering van energiebesparing kun je gewoon vaststellen dat het voor de rijken is. Als je een BKR-registratie hebt, kun je geen lening of subsidies krijgen voor die besparingen. We weten ook dat mensen pas tienduizend euro investeren als ze het viervoudige op hun bankrekening hebben staan. Je moet dus behoorlijk wat reserves hebben.’
‘Al die investeringen moeten wel leiden tot meer zinvolle arbeid in de nabije omgeving’, vindt De La Court. ‘Ze moeten de wijkeconomie versterken. Nu betalen we de energierekening aan een bedrijf buiten de gemeenschap. Is het mogelijk dat we over vijftien jaar die geldstroom binnen de gemeenschap houden?’

2. Wie levert de energie?

In het klimaatakkoord staat dat vijftig procent van de duurzame energieproductie in lokaal eigendom opgewekt moet worden. In het dorp waar De la Court zelf actief is, stonden twintig grote zonnevelden op de planning, stuk voor stuk in eigendom van buitenlandse investeerders. Het is juist voor de gemeenschap van belang dat ze zulke grote gesubsidieerde projecten naar zich toe kunnen trekken. Dat moet je met elkaar en de gemeente en het college vastleggen, vindt De la Court: ‘En als het lukt om capaciteit neer te zetten voor wind- en zonne-energie, hoe zorg je er vervolgens voor dat het geld niet uit de wijk stroomt? En hoe verzeker je dat je de opbrengsten op lokaal niveau vast kunt houden?’

3. Bewoners moeten het speelveld openbreken

‘Op dit moment spelen de overheid en marktpartijen een spel terwijl burgers als toeschouwers op de tribune zitten’, zei De la Court. Neem de situatie in Amsterdam rondom het warmtenet. NUON en de gemeente zijn de enige twee spelers, waarbij de NUON ook nog eens een hele sterke is. ‘Dat spel loopt verkeerd af als het speelveld niet verandert. Bewoners moeten en kúnnen dat speelveld openbreken en zelf de regie nemen. Dat betekent ook dat je als wijk soms ‘nee’ zegt tegen een voorstel van de gemeente. Zo kun je als buurt daadwerkelijk zelf bepalen hoe de warmtetransitie eruit komt te zien.’

4. De energietransitie kan niet zonder conflict

Aanbieders van energie willen vaak de cijfers niet laten zien. ‘De wijk moet zeggen: ‘We willen open en transparante modellen, die we op basis van onze inzichten aanpassen, en waar wijkbewoners de achterkant van kunnen zien. Je hebt als bewoner echt macht. Als je niet meedoet, heeft de overheid een probleem. Je kunt dus in staking gaan en zeggen: ‘We gaan het zelf doen!’. Ook als de gemeente de energieleverantie heeft dichtgetimmerd in een concessie kun je in actie komen. Dat betekent dat je een conflict maakt. De energietransitie kan niet zonder conflict. Je moet er niet voor weglopen, je moet er juist naar toe, en het omhelzen. Als je onmacht voelt, moet je de macht pakken.’

Thijs de la Court is werkzaam bij Klimaatverbond Nederland en voorzitter van Wijk van de Toekomst. Dit artikel verscheen eerder op de website van LSA Bewoners.