Klein gebaar, groot effect

In de huidige ontwikkelingen van decentralisaties en effectiviteit lijken we soms te vergeten waar het echt om draait. We werken aan zelfredzaamheid en eigen kracht. Dat is een positieve ontwikkeling, maar we mogen hierdoor niet die kleine, natuurlijke gebaren vergeten die voor sociale werkers een tweede natuur zijn. Juist die gebaren dragen bij aan collectieve voorzieningen en vormen het succes in de ondersteuning van bewoners. Ze vragen om fijngevoeligheid en vaardigheid die alleen professionele sociaal werkers in huis hebben.

Zo vertelde Hafize Karacelig, generalist bij WIJeindhoven: ‘Ik sprak regelmatig een verweduwde man die in een moeilijke fase van zijn leven zat. Hij kookte niet meer en ging er zichtbaar slechter uitzien. Toen herinnerde ik mij dat verderop in de straat een Marokkaanse vrouw woonde met vijf kinderen. Ik vroeg haar of zij een paar keer in de week voor meneer een portie wilde langs brengen. Laatst sprak ik meneer weer. Hij vertelde dat het eten heerlijk is en dat hij regelmatig over de vloer kwam en af en toe op de kinderen paste.’

Het gaat om verborgen kennis, ontstaan uit ervaring en contacten met kwetsbare burgers

Verborgen kennis

Sociaal werkers worden door gemeenten nog te vaak afgerekend op het behalen van te weinig direct zichtbare resultaten. ‘In de samenleving is steeds meer aandacht voor effectiviteit’, licht Sonja Liefhebber toe. Zij is één van de auteurs van de publicatie De kleine dingen die je doet. ‘Dat wat gefinancierd wordt, moet ook iets opleveren. Maar sociaal werkers vinden het lastig duidelijk te maken wat ze doen, waarom ze het doen en welk resultaat het heeft. Het is niet makkelijk om dit direct zichtbaar te maken, omdat het vaak heel subtiel en verfijnd is. Het gaat om verborgen kennis, ontstaan uit ervaring en contacten met kwetsbare burgers’, vervolgt Sonja.

Veel sociaal werkers vinden lichte interventies zo normaal dat zij ze niet benoemen als essentieel onderdeel van hun werkwijze. Ze kunnen vaak moeilijk beargumenteren waarom de lichte interventies zo belangrijk zijn.

Als samenleving lijken we te hebben afgeleerd om de kleine lichte handelingen te zien als cruciale vaardigheden die leiden tot resultaat. ‘Mijn indruk is dat veel mensen weinig kennis hebben van wat sociaal werk eigenlijk is’, zegt Sonja. ‘Als je kijkt naar wat sociaal werkers doen, dan lijkt het soms ook zo simpel: beetje helpen bij de administratie, praatje maken,… Men denkt dat je dit ook door vrijwilligers kan laten doen of dat die dingen vanzelf opgepikt worden door het netwerk. Echter, je administratie niet op orde hebben is vaak een symptoom van iets anders. Als je daar geen oog voor hebt en daar niet iets mee doet dan blijft het achterliggende probleem zich voordoen. Het achterliggende probleem hoeft niet iets dramatisch te zijn. Soms hebben mensen gewoon wat aandacht, steun en een helpende hand nodig. Bij sommige groepen ligt het niet voor de hand dat zij die krijgen. Als sociaal werker ga je niet altijd direct aan de slag met een probleem, maar zoek je juist  indirect, via omwegen, contact en betrokkenheid naar de achtergrond van het probleem.’

Dertien lichte interventies

De kleine dingen die je doet probeert die omwegen zichtbaar te maken. Er worden dertien lichte vaardigheden beschreven die de sociaal werkers vanzelf toepassen. Sonja: ‘Daarmee maken we de verborgen kennis van sociaal werkers zichtbaar. We hebben de kennis niet alleen beschreven, maar ook verrijkt door deze te verbinden met theorieën en praktijkvoorbeelden.’

Benoemen wat je ziet is een van die ‘gewone’ handelingen. Als sociaal werker vang je voortdurend signalen op. Door deze signalen te benoemen, nodig je de ander uit hierop te reageren. Hierdoor kun je enerzijds samen met iemand betekenis geven aan een gebeurtenis. Tegelijkertijd kun je het ook inzetten als feedback en beloningsinstrument, en daardoor mensen motiveren en gedragsverandering stimuleren.

Eerste stap is cruciaal

Opbouwwerker Jeen Bijma licht dit toe: ‘Wat ik merk, is dat de eerste stap die iemand zet in de richting van een verandering, ook de allerbelangrijkste stap is. Deze stap is vaak heel klein, zoals gekamde haren, een schoon shirt, even naar buiten. De eerste stap is cruciaal. Als dat goed gaat en mensen zien er het effect van, dan zullen ze ook een volgende stap durven zetten. Als opbouwwerker kun je mensen hierbij helpen door de stapjes te zien, te waarderen en deze te benoemen.’ Deze interventies zijn essentieel om sociale vraagstukken op te pakken en resultaten te bereiken.

‘Als ik kijk hoe het sociaal werk zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld, dan zie ik dat er heel veel nadruk is komen te liggen op individuele begeleiding van kwetsbare mensen. Het gaat allemaal over individuele ondersteuning van mensen. Maar ik denk dat we hiermee niet de goede kant op zijn gegaan. De ondersteuning wordt zo veel te duur, het wordt geproblematiseerd en we komen eigenlijk te laat, namelijk pas als er al een probleem is. Begrijp me niet verkeerd hoor, maar individuele ondersteuning is niet onbelangrijk, maar belicht slechts één aspect van het sociaal werk.’

Dit is een aangepast versie van het artikel dat eerder in Movisies verscheen, het gratis relatiemagazine van Movisie dat drie keer per jaar verschijnt.